Askasi ɣef lebni d tgemmi

Partager

S teɣzi n sin wussan, amazday (ordre) n yimasdagen (architectes) n temdint n Bgayet, iheyya-d yiwet n temlilit deg uxxam n yidles Ṭawes Ɛemruc, anda seqredcen awal s telqey ɣef lebni s umata. S tikti akked tuttra “acu n tẓuri akken ad naweḍ ɣer yiswi nessarem deg lebni », i d-tuli temlilit-a n yimasdagen. Jban-d si tal tamnaṭ. ugar aya, zdin-d ɣer leqdic aṭas n tmehliwin. Tin n yidles, tin n tteḥwas akked tin n lebni. Kkin daɣen ɣer temlilit irgazen i d-yufraren deg kra n lecɣal, am win yecban tadamsa. Mi d-nemeslay ɣef lḥirfa n umasdag, din din ad neqqen taluft ɣer lebni. Ad neḥbes ! Ma d tamuɣli n yimasdagen, txulef. Akken i t-id-isefhem umasdag, Ṭariq Ḥammac « Lḥirfa n umasdag, tezdi iseqqan d tudert s umata. Ur llin d wid icudden ɣer tlajurt, yeḥbes. Tasegda (architecture) d ccfawat. Akken i Yella wayen i d-yezzin i lebni, anda anagar nekni i izemren, ad s-d-naf tifrat. Ad d-fkeɣ amedya ɣef wassaɣ yellan gar, uneẓwu (climat) d lebni. Llan kra yixxamen, deg tegrest iṭij yettaɣ amur zdaxel ugnes, deg unebdu ur d-ikeccem ara. Lḥel i ccɣel-a ur yezmir ad t-id-yaf ḥed-nniḍen. » S teɣzi n sin wussan n temlilit-a, awal yejba akkin i tillas yeɛnan lebni. Ameslay yezzi-d i tedyanin n ddunit d tirni, i d-yeqqnen ɣer lebni. Acu yezmer ad d-yernu lebni i yidles. Acu yezmer ad d-yeffi lebni i yidis adamsi (economique). Wid yekkin ɣer temlilit, d irgazen, ur neqqin ara lecɣal ɣer lebni. Timlilit, ur tuɣ amur meqqer deg yidis atikniki. Akken i t-id-isefhem umasdag Ṭariq Ḥammac « Acu ara d-slemdeɣ deg tsegda i yiwen i yi-yecban, neɣ netta i nekk. » Wid yekkin, banen-d d imdanen yettwaleqmen akken iwata s yidles. D irgazen yessaramen lebni ad yili meɛna fiḥel ma nettu ccbaḥa-s. Mi nesteqsa ɣef umezruy n tsegda di tmurt-nneɣ. Ḥakim Zaydi, yerra-d awal : « Tasegda di tmurt-nneɣ d lḥirfa tajdiṭ. Imasdagen imezwura i d-yeffɣen deg tesdawit-nneɣ llan deg temrawt 1970. » Ma d lebni azzayri, akken i d-ikemmel asefhem Ḥakim Zaydi « Lebni azzayri ḥuzan-t-id tudrin. Tudrin-nneɣ akken ma llan, bnant-d bla lqanun n tsegda. » Amek yettwali lɣaci imasdagen ? Ṭariq Ḥemmac, yenna-k : « Lɣaci i d-ijebbun ɣur-neɣ ttwalin-aɣ d lkaɣeḍ ara yernu ɣer ddusyi ara yesres deg tedbelt (administration). » Amek ilaq ɣef lɣaci, ad yesɛu tikti ɣef tsegda ? Ḥakim Zaydi, yenna-d « Tasegda, lɣaci-nneɣ yettwali-tt d axxam i uzedduɣ d aya. Netta ɣef lḥaqiqa, qqnent-d ɣur-s aṭas tɣawsiwin. Kifkif-itt d lsas n lebni. Ma tseḥḥa ad terfed, ad teɛjeb i medden. Ma tettwaɣ ur tettɛeṭṭil ad tedrem. » Lḥirfa n tsegda, tecba ajgu alemmas deg uxxam. Akka i tuɣ amḍiq deg tmetti. Kulci yeqqen-d ɣur-s. Imasdagen, sefran-d lxilaf izemren ad yili gar ureqqeɛ d uɛiwed n lebni. Areqqeɛ yettili-d i wayen nebɣa ad d-neğğ d later ara yaɣen amur deg umezruy. Aɛiwed n lebni d ayen yellan d imziki ad as-d-tefkeḍ udem amiran. Anda yezmer ad yezdeɣ yiwen. Tasegda am tẓuri « d ccɣel izemren ad yeg yiwen s tɣawsa meẓẓiyen, lecɣal meqqren. » Ma d Ḥakim Zaydi, iwala-tt s tmuɣli lqayen : « Tezmer ad d-tesdakel aṭas yimdanen, ama mmezgen-d ama mxalafen deg yidles, deg tsertit, deg ddyana, … Tasegda am uzeṭṭa, tɛerrej, teṭṭef-d iseqqan d wacḥal n lḥirfat d tɣawsiwin. Akken daɣen i tezmer ad tdemmer ɣer zdat tadamsa. Ma di tmurt-nne&#611,; tecba imawlan yenṭerren, ur rbiḥen ur srebḥen. » Ma d tigemmi (patrimoine) i d-yernan deg wazal ussan-a deg wahil aserti ; yal wa, tal ta s wawal-is. Ffan-d akk rray-nnsen. Amek ttwalan tigemmi d lebni akka d afella. Anwa rray yelhan akken ad d-yuɣal sser n lebni imziki. Γef yiswi n leqdic. Ma wwḍen-t ? Amasdag, Ḥakim Zaydi yerra-d s wawal : « Akken wala&#611,; ur nettaweḍ iswi anagar win ur nxeddem. D aqeddem kan ara nqeddem. Ad d-iniɣ nettnal iswi. Kra yella-d s leqdic amezwaru, win n temlilit gar yimassanen i d-yettwanecden d yiḥeṭṭacen (curieux). Ayen i d-yernan, d askasi ɣef tgemmi idermen ur nettwalleh, d lebni s umata ara d-ilalen akka d asawen. Aya deg yidis wessiɛen. Ma d ayen i aɣ-yeɛnan s yimasdagen, nra ad d-neldi yes-s tiwwura i wiyaḍ akken ad beddlen fell-aɣ lɛeqliya. Imdanen ad walin acu lxilaf yellan gar uxxam i d-yekkan gar yifassen umasdag, d win i d-yulin bla lqanun n lebni. Tamurt-nneɣ deg lecɣal-a twexxer aṭas ɣer deffir. Lḥukuma tazzayrit teldi-d tiwwura i lebni amziki. Γas akka tɛeṭṭel, meɛna axir wulac. Ma d nekni ama d at lḥirfa ama d aɣref s umata, ilaq ad d-naf amḍiq-nneɣ i leqdic ɣef tgemmi. Fiḥel ma nettu ayen ara d-yebnu yiwen sya d asawen. Ad d-nini iwumi nesle&#7717,; acu nezmer ad d-neğğ d later i tsuta i d-irennun. »

Ait Ighil Mohand

Partager