Deg tdiwennit-a, newwi-d awal akked Akli Tamazirt ɣef leqdic-is deg unnar n tẓuri, ɣef udlis-is ‘’Yeɛreq yixef-is’’ akked lihala n umezgun deg tmurt. Am wakken i d-yemmeslay diɣ ɣef yisenfaren-is i yettraǧun asizreg.
Aɣmis n yimaziɣen : Anwa-t Akli Tamazirt ?
Akli Tamazirt: Ttrusuɣ deg tedbelt Outamazirt Ahcene, luleɣ ass n, 24-04-1970, deg taddart n Tiɣilt Mexluf, d taddart i d-yezgan deg Yillulen n usammar (Iɣrem). Am nekk am tizyaw, kecmeɣ s aɣerbaz n taddart armi wwḍeɣ 11 n yiseggasen deg tudert-iw. Syin jjbiɣ ɣer taddart n At Ɛziz deg Yillulen Umalu, din i d-wwiɣ akayad n 6e. Zeggreɣ ɣer yiɛezzugen anida kemmleɣ almud n uɣerbaz alemmas akked tesnawit. Deg useggas n 1992, zziɣ-d s anida luleɣ.
Ma yella wamek ad d-tiniḍ agzul n tmezgunt i yimeɣriyen ?
Teɣzi n tudert tessawaḍ bab-is ayen i d-yedderd wayen iwala, yettuɣal-as am win yeqqes uzrem, yettagad ula d aseɣwen. Dayen i yettrebbin deg-s tamuɣli meẓẓiyen i kra n win yugar di leεmer, ad tafeḍ yesseḥbibir yettecberbir ɣef wayen yebɣun yili-d. Qqaren win yeddren tudert-is ulayɣer yeqqules ɣer tudert n wayeḍ, yal akud s tarwa-s, yal tarwa s tmuɣli-s, yal tamuɣli s wallalen-is. Gar umeẓyan d umeqran, akud, yettaf iman-is, yettaḍsa yeqqar: ‘’wali tura wihin yugad teɣzi n tudert, wihin yeqqar awah a teɣzi n tudert’’, maca ɣas tudert tesddukkel-iten, tamuɣli tebḍa-ten : yal yiwen anida ijebbed. Netta akken bɣun jebden i tudert, ur ffiɣen ara.Mgaraden amek ara idiren, d acu n tudert ara idiren. Netta limmer d lebɣi yal wa ad yidir i wayeḍ, s wayeḍ. Temẓi di temɣer, temɣer di temẓi mi ara ddukklent ad d-fkent tamuɣli n yimmal ara d- yezgen i kra n win yeddren, maca i sin yid-sen tidet ẓẓayet, yuεer leḥsab i tifin…
Adlis-ik, deg-s tamezgunt, deg uḥric amezwaru, deg-s ammud n yisefra deg uḥric wis sin. I Wacuɣer i ten-tesddukkleḍ ?
Nekk send ad bduɣ tira n umezgun, lliɣ yakan ttaruɣ tamedyazt, dayen i yi-ǧǧan akken bɣuɣ aruɣ aḍris, ma yella akka d tamezgunt, tamedyazt teggar-d iman-is. tamedyazt yellan deg tmezgunt, d ayen akken i tebɣiḍ ad t-id-teṣṣiwwḍed s telqay, maca akken ad t-id-tiniḍ s uḍris, ahat ad yiɣzif, dɣa ttelmeɣ-t-id d asefru, deg-s irennu-d ccbaḥa, deg-s yettas-d yessed d anamek. Ma yella imi i d giɣ aḥric amenzu d tamezgunt, wis sin d tamedyazt, bɣiɣ akken ad ten-id-sdukkleɣ imi walaɣ aṭas n wammuden n tmedyazt i d-itteffɣen, nekk nniɣ-as acuɣer ala ad d-nmud kra kra.
Tebna tmezgunt-ik ɣef unemgal : Win yeɣran, ur yessin ara, win yessnen ur yeɣri ara. Tetturareḍ diɣ s unamek n tenfaliyin, yecban ‘’At mečč aɣrum’’, ‘’At War adrum’’. Acu n yiswiyen n wanect-a ?
Tebna tamezgunt ɣef 03 n yizamulen n tmetti : win yeɣran, win ur neɣri, win yesɛan tirmit neɣ win yesɛan deg ufus-is tisura. Tettban-d am wakken d amennuɣ i yellan gar yimɣaren d yilemẓiyen, ladɣa widen yeɣran faqen. Imeqqranen, ur fkin ara laman deg yimeẓyanen , zgan ttwalin-ten meẓẓiyit ; imeẓyanen, ttwalin deg-sen iɛedda-ten lḥal, ilaq ad aɣen nnuba. Akken ara msefhamen, amzun akken teḍra gar-asen tuzzma mačči d ṣṣwab, dɣa yal yiwen yeṭṭef deg ṛṛay-is. Win akken yeɣran, ass-n akken ifuǧǧ ɣef tidet, dɣa yesleb, xerben-as lexyuḍ. D win akken ur neɣri ara ad yeṭṭfen amkan-is. D timetti, ur neɛqir ara, akken yenna ɣas yella win i ruḥen ad d-lalen wiyaḍ, neɣ yella wayeḍ deg umkan-is. Yal mi ara teẓẓmek tegnit, d inaẓuren i d-yettsewwiqen, d nutni i yettaṭṭafen tagnit. S kra mi ara taweḍ tsertit ɣer lḥiḍ, d taẓuri i d-yettaɣen amkan, d taẓuri i d-ittgen iberdan i yessefsayen agris, i d-yemmalen tafat. Ma d At mečč aɣrum, aɣrum yenna Dda Slima azem, ‘’yella akka di yal zman, ula d irgazen nzan, am wakraren i ṭṭafaren’’, d wid yekkat llaẓ ɣer uɛebbuḍ, d wid ibeddlen adrum s uɣrum, i yezgan serjanen tamguct n tdukli d tumert n ugdud. At war adrum, d win akken yettwalin imdanen akk d atmaten-is, yenna-as aniwa i d gma-k ay azger yenna-as : d win i deg i d-qqneɣ.
Aṭas n temsirin n tudert iɣef i d-tewwi tmezgunt-a akked wassaɣen yellan gar-asent d tura. Ma yella wamek ad d-teffkeḍ awal ɣef wanect-a ?
lammer d lebɣi, akken i ssamnen seg zik imdanen, qqaren-asen : ‘’tamurt neqdec akk akken ad tawi timunent neɣ azarug, tamurt ad ttekkin akk deg-s warraw-is’’, maca mačči akken i d-nnan i teffeɣ. Tamezwarut, mačči imdanen akk qedcen, llan widen inegren, llan yirgazen d tlawin i d-ibanen deg yimir s tebɣest-nsen d tiktiwin-nnsen, seg tazwara armi d taggara. llan yismawen i d-ibanen, maca imi d win ur nenneɛttab ara i d ṣsaḥ , akken ad mḥun amezruy n tidet, ilaq ad mḥun ismawen n widen i d-yufraren, acku nutni ulac-iten, ur d-ttwabdaren ara, dɣa ufan-d ta seg ugdud ɣer ugdud, nennuɣ akk nettikki akk. Seg yimir i temderkal, yal win ara inadin akken ad tt-ibeddel, ad d-slalen kra, seqdacen kra ma yellan awi-d kan ad qqimen nutni d iqerray. D amennuɣ-nni i mazal ar tura, ur tufiḍ d acu ibeddlen ɣas ma yella d zirigen ireqqaqen i d-yettensaren si sya ɣer da, maca ayen yebɣa ugdud, ar tura ur t-iwwiḍ ara. Tezmreḍ tilelli n wakal tella, ma yella d tilelli n umdan mazal, dɣa yeɛreq yixef-is, temcubbak, kra ur iban. Ma tizlatin, yiwet s yiwet d tijmilin i wid i aɣ-izwaren ɣer wannect-a, tin ɣur-s, nettɛawad-d d asmekti s yis-sen. Tin yernan ɣur-s, ddan-t d usentel.
Amek twalaḍ liḥala n umezgun ass-a ?
Ma yella nessaked ɣer trebbuyaɛ yellan, ad d-nini : zik imi yal tiddukkla tekkat amek ara d-tesker tagrawt n umezgun, llant tfaskiwin n umezgun. Ass-a, yella wayen igerzen imi imdanen, tteffɣen-d deg yiɣerbazen , wwin-d amaynut ɣer wayen nettwali aya yezrin, deg usali, deg tedlegt, ula deg yiḍriṣen, maca ṛṛuḥ, yettili wanida yettxassa, llant tikwal, xas aḍris s teqbaylit, d taqbaylit, maca ṛṛuḥ mačči d taqbaylit.
Acu twalaḍ ilaq akken ad d-iɛiwed talallit ?
Amezgun, d taẓuri am tiyaḍ. Ma yella ur isenned ara ɣef ddula, yuɛer fell-as akken ad d-yaf iman-is. Akken nettwali, ulac aḥric ur d-nettiṣṣik ara. Yeqqim-d ɣer wid iḥemmlen amezgun, ɣas akka tagnit tezqe , teqqim d leḥmala d timeɣnest, ɣas ass-a aṭas i yenwan newweḍ ɣer lebɣi, tuɣal timmeɣnest am wakken d tiselbi. Netta, ur ttxezziren ara ɣer wayen ara ṭṭfen, ara asen-d-yawi umezgun, imi taẓuri deg tmurt-nneɣ d tameɣbunt, meqqar ur teggaren ara ɣer gar n yiɣuraf, ad as-simsen ad d-yuɣal d taḍsa deg tẓuriwin, netta yellan d ababat n tẓuri. Ad as-ǧǧen azal-is, ma yella ur zmiren ara ad as-rnun deg wazal, ur as-senɣasen arameqqar. Imi wid i t-yerran deg tama, walan d acu i d-yettawin, walan d anida yeṣṣawaḍ d imi i as-gan lqaleb. Netta anaẓur n tidett, d nettai yellan d lqaleb acku ulac lqaleb i izemmren ad as-d-yekfu. Ur ggaret ara amezgun ɣer lqaleb.
Mebla ccekk, tesɛiḍ isenfaren-nniḍen. Awal fell-asen…
Aṭas n temzgunin i yuriɣ, llant tmezgunin i d-rriɣ seg tutlayin-nniḍen ɣer tagi-nneɣ akken yeqqar MUḤYA. Imi aṭas n wid yettrun ulac iḍrisen, nniɣ ayɣer ala ur ten-id-suffuɣeɣ ara. Ɛeddant 08 n tmezgunin. Ma yella ṣṣweḍeɣ ad tent-id-suffɣeɣ, ad greɣ tiɣri i yixxamen n usizreg ad aɣ-d-llin tiwwura, ad tent-id-suffɣen, acku iswi-w ur ttaruɣ ara akken ad d-suffɣeɣ ad rebḥeɣ, ttaruɣ akken ad ɣren yimdanen ass-a azekka ahat nmudd d taleqqect deg tsekla tamaziɣt, ladɣa s teqbaylit, amennuɣ-nneɣ, d amennuɣ n tira.
Awal n taggara…
Ad iniɣ tanemmirt i wid yellan i lmendad i uɣmis-a. Ad rreɣ tajmilt i kra n wid yettawin tamaziɣt deg wul anida yebɣu yili ay akken yebɣu yili, akken nebɣu nini, maca ala tira ara d-yeqqimen. Meqqar aru-t yerna s tmaziɣt.
Yesteqsa-t Hocine Moula