« Win ur nessin ansi i d-yekka, d awezɣi ad iẓer s anda i iteddu… »

Partager

Yessuffeɣ-d umaru Ḥamid Ayt Sliman adlis d amaynut ussan-a, ɣef umezruy n Tddukkla Yusef Uqasi. I lmend n waya i d-tella gar-aneɣ tegnit n yisteqsiyen-tiririyin i Uɣmis n Yimaziɣen.

Aɣmis n Yimaziɣen: Tuɣaleḍ-d ussan-a s udlis amaynut. Agzul ɣef wayen i d-tewwiḍ deg-s?

Ḥamid Ayt Sliman: Adlis-agi (Tiddukkla n Yusef Uqasi – taqsit n umennuɣ d uktay)  yella-yi di lbal acḥal d aseggas aya. Nwiɣ-t d aktay n umennuɣ-nneɣ, nekni tasuta n yiseggasen n tmanyin,  ɣef yidles-nneɣ amaziɣ akked tutlayt-nneɣ taqbaylit. Ẓẓur i d-yesseɣli udabu ɣef tmagit-nneɣ seg timunent n tmurt ɣer wass-a, d netta i d-yewwin  tasuta-nneɣ ad tekcem annar n temmeɣnest akken ad d-tessukkes nnekwa-nneɣ seg tmettant iɣer yebɣa ad tt-yezzuɣer udabu. Yiwen gar ttawilat i d-yeɣlin gar yifssen-nneɣ  akken ad tidir teqbaylit, d asuddes n tddukkliwin tidelsanin.

 Tidukkla tadelsant Yusef Uqasi i d-nesbedd deg useggas n 1989, tella-d akken ad tili d annar n unadi akked usnulfu deg yeḥricen yecqan idles am umezgun, ccna, tira. Amek i d-newwi abrid ddaw leɛnaya n tiddukkla-agi, anwi  uguren i d-nemmuger deg ubrid-nneɣ  ( uguren i icudden ɣer liḥala n tmetti, tudert tasertant n yiseggasen 1990/2012) d wamek qazmen tiswiɛin n ddiq yiɛeggalen n tiddukkla, d ayen iɣef i d-wwiɣ awal deg udlis-agi . Ilaq ass-a wid izemren ad arun tinagiwin-nsen ɣef leqdic adelsan neɣ asertan yecqan tamurt n Leqbayel, ur ttwexxiren ara. Ilaq ad neḥku  akken amezruy-nneɣ ad yili yura s yimru  n yimawlan-is mačči d wiyad. Ad yeḥkun fell-aɣ am wakken yella lḥal zik-nni. Ɣef waya, ssarameɣ inaẓuren-nneɣ akked yisertiyen-nneɣ am Kamal Hamadi, Lounis Ait Menguellet, Zedek Mouloud, Djamel Zenati, Lounaouci Mouloud, Mokrane Ait Larbi , Hend Sadi , Ferhat Mhenni ad arun iktayen-nsen (memoires), amer  amezruy-nneɣ amiran ad iressi deg yixfawen-nneɣ, yerna ad t-id-taf tsuta i d-iteddun.

Ugar n tddukkla-nwen, aṭas n tlufa i d-tulseḍ ɣef umennuɣ, ɣef tmagit, am tlallit n Umussu Adelsan Amaziɣ…

Tudert n umdan teqqen ɣer tallit ideg yella. Amdan d mmi-s n timetti ideg i d-ilul. Leqdic ɣef yidles amaziɣ s ttawil n tddukkliwin yemderkal ɣef waṭas n wuguren icudden ɣer tsertit. Ur nettu ara belli gar 1990 alamma d 2012 mačči d yiwet n tadyant i d-ineɣlen ɣef tmurt. Gar tedyanin-agi, llant tid yecqan kan Tamurt n Leqbayel, am yicerrig yellan gar sin n yikabaren FFS akked RCD, Tadyant  n uɣunzu n uɣerbaz deg useggas 1994, Tafsut Taberkant n 2001…atg. Am wakken diɣ nemderkal ɣef wuguren yeqqnen ɣer tmurt wakali ( iseggasen n rrebrab, tifranin tiselwayin , tisin n Bouteflika….). Ɛerḍeɣ deg udlis ad d-sekneɣ amek i d-tenǧer tddukkla Yusef Uqasi abrid-is  gar wannect-a n yiɣeblan war ma yenza yixef-is di ssuq n tsertit. Deg udlis, wwteɣ amek zemreɣ akken ad d-iban wazal n yiseflan i fkan yimeɣnasen n tsuta-nneɣ akken  ad tidir teqbaylit.

Seg Umussu  adelsan amaziɣ ( MCB) ɛeddi ɣef tlalit n RCD akked tuɣalin n FFS  ɣer wass-a, amecwar ɣezzif. Aṭas ukud nemselḥa, ukud nezdi leqdic , i yal yiwen ilaq ad yuɣal usnemmer i as-ilaqen. Ayen nexdem ama izad ama ixus, yella d rrhina n teswiɛt, di yal tikkelt nelḥa am wakken nufa mačči akken nebɣa. Wicqa, tella tddukkla deffir tlalit n umezgun aqbayli, tella deffir n waṭas n tfaskiwin yecqan amezgun tamedyazt, ccna.Tefka nnuba akken ad d-ufraren yimedyazen imeqqranen am Ahmed Lahlou, Salem Amrane, Salmi Moussa, Mehdi Samira, Metahri Hakima, Ahmed Khattabi, akken daɣen i as-terra azal ilaqen i Muhya imi tella seg tmezwura i d-yeskecmen isefra-ines akked umezgun-ines ɣer yimaṭṭafen akked tilizri. Terra tajmilit i wacḥal d anaẓur am Matoub Lounes, Medjahed Hamid, Belhanafi, Ben Mohmed, lounis Ait Menguellet, Meksa Abdelqader. Lḥasun mačči d izli.

Ur tettwaliḍ d akken idlisen d tagnit igerrzen i yilemẓiyen akken ad issinen amezruy meskud ur t-qqaren deg uɣerbaz?

Amezruy, d rrkiza n yal aɣref . Win ur nessin ansi i d-yekka d awezɣi ad iẓer sanda iteddu. Nekni s Leqbayel, amezruy-nneɣ si zik d wiyaḍ i t-yuran. Uran-t akken bɣan mačči akken yella. Ass-a, tasuta-nneɣ ur tegzi ara anta i d Tagelda n Kuku neɣ n At Ɛabbas. Ur teẓri ara amek tella tegnit tasertant n Tmurt n Leqbayl send tisin n urumi ɣer da. Xas deg wayen icudden ɣer yidles, tasuta tamirant ur tessin ara anwa i d Ccix Muḥend, Yusef Uqasi, acku deg uɣerbaz ur asen-sselmaden ara acu uran neɣ nnan yimussnawen-agi. Deg wannect-a amur ameqqran n umezruy n uɣref-nneɣ yettwaffer. Asirem-nneɣ d akken ad ilin yisura akked yidlisen s tuget ara d-yeḥkun tudert n yirgazen akked tilawin-nneɣ i d-yeǧǧan limara-nsen deg umezruy. Ayen ɣer wass-a  n wussan ulac isura ɣef Yugurten, Masensen, Ccix Muhend, Yusef Uqasi, Syfaks Yuba , Ait Ahmed Hocine , Sliman Azem, Ccix Aheddad, Tagelda n Kuku…?  Igduden-nniḍen, ssawaḍen aktay-nsen si tsuta ɣer tayeḍ s yal allal i d-yennulfan :  amezgun, ssinima, idlisen, ccnawi. Ahat tura d lawan ad d-neffeɣ si ddeεwessu, ad as-nerr asnad i tjaddit:  ad d-nini, ad d-nales s yal allal d acu nella d wamek nella,  akken ad aɣ-id-iban wamek ara nili azekka.

Ahat yeṭṭef-ak ddeqs n wakud akken ad t-id-theggiḍ i usiẓreg?

Tira n udlis teṭṭef-iyi azal n sin n yiseggasen, acku yewɛer akken ad d-imekti umdan merra kra i tesɛedda twenza. Ilaq anadi, asteqsi, ilaq  tuɣalin ɣer yiɣmisen, ɣer yidlisen, am wakken ilaq diɣ aḥader i wakken ulac win ara nettu gar wid wukud nelḥa.  Kra n win i d-yegren ifassen-is ɣer uεrak n urekti n yidles, ukud nesdukkel tallit, ilaq  ad t-id-nebder, ad d-nini acu yexdem, ad d-nesbeyyen iẓra i d-yerna ɣef  uɣalad n lebni n teqbaylit. Ccfawat am tirget, xessint. D tira i tent-id-yettarran ddrent tudert taɣlalt. D tira i izewwin fell-asent aɣebbar n tatut. Yal agdud i d-yufraren deg umaḍal, armi yura, armi i d-yeǧǧa tanagit i tsutiwin i d-iḍefren , i d-ixad i yixef-is talaba taɣlalt( éternelle). Ass-a, ma yella taqbaylit, teffeɣ si lḥebs n timawit, tajmilit ad tuɣal i yimezwura-nneɣ  i d-ineǧǧren asalu i tira ( Boulifa, Mammeri, Féraoun, Taous amrouche, Lmouhoub Amrouche, Belaid n At Ali, Malek Ouari …..) . tajmilt yifen yal tijmilin d tira akked usnulfu di yal aḥric n tẓuri. D wigi i d iferdisen ara yessidren idles aqbayli i lebda, ara t-yerren yedda d wakud atrar ideg nella, ad yekcem talsa seg tewwurt tahrawant.

Akken i d-iban lḥal, mazal ttwamedlent-ak tewwura n teẓrigin n Tmurt armi tesmenyifeḍ Internet?

Taluft n teẓrigin ad yettuqet fell-as wawal. Aɣbel ur yelli ara deg wannect-a. Aɣbel, ixef-is yedreg anda-nniḍen.  Ilaq ad d-nini tidet: acḥal n yimeɣriyen i yellan? Anta tira i smenyafen? Ilaq diɣ ad nẓer ma yella idlisen-agi, ttnuzzun, sɛan imeɣriyen..Syin akkin ilaq aktazal n kra i d-yeffɣen… aya d leqdic n tidet,  d  leqdic ara  yeṣṣiwden tasekla taqbaylit ɣer uswir i as-nbudd, i as-nessarem. Nnig waya, ilaq tiẓrigin ad rrent ddhen-nsent ɣer yigerrujen i d-ǧǧan wid i aɣ-yezwaren ( am usegzawal n Dallet ) ad d-alsen asuffeɣ i yidlisen yeεnan idles-nneɣ. Ilaq diɣen ayen yura Muhya , Ben Mohamed d wiyad, ad d-yeffeɣ d idlisen…acku neḥwaj asnad iṣeḥḥan deg tira, i wakken d awezɣi ad tecceḍ tsuta i d-iteddun.

Ad d-nuɣal ɣer tddukkla Yusef Uqasi. Yella usirem ad d-tuɣal ɣer wannar?

Tiddukkla Yusef Uqasi, mazal llan yiεeggalen-is, maca hujren annar taggara-agi . Ahat d εeggu, ahat d ayen-nniḍen. Yal yiwen seg-sen amek yettwali tuɣalin n tddukkla ɣer leqdic adelsan. Lemmer am nekk, yif ad d-tuɣal akken-nniḍen, s yiεeggallen-nniḍen d ilemẓiyen. Iεeggalen ara d-yawin idim amaynut i leqdic asertan, ara d-yeglun s tmuɣliwin timaynutin. Aṭas n yiḥricen idelsanen i yettraǧun ad yezwi fell-asen uɣebbar, amedya amezruy n At Jennad, taẓuri deg At Jennad. Di leεḍil ad d-yili yakk waya, lhan-d ussan-agi yiεeggalen n tddukkla tadelsent Yusef Uqasi d uheggi n uḥric wis tlata n umezrar( série) “ Yella deg wawal” . Ahat deg unebdu ara d-yasen ara d-iɛeddi deg tiliẓri. Yebna umezrar-agi ɣef tudert n umedyaz ameqqran  Yusef Uqasi. Ihi, ɣef wakken nettwali, mazal qeddcen yiεeggalen n tddukkla. Γas s tuffra, meɛna mazal ur sersen ara anzel ɣer lmaɛun.

Yesteqsa-t M. Azwaw

Partager