D lecfer n wallen i ibeɛden ɣef lmut. Lmut tɛuss bab-is yal ass, d ameqqran neɣ d ameẓyan, d argaz neɣ d tameṭṭut. Lmut ur tferren ara, tettawi ameqqran, tettawi amecṭuḥ, tettawi wid lɛali, tettawi wid yeffɣen i ubrid. Akken yebɣu yili d amuḍin neɣ s tezmert-is, win iwumi d-yewweḍ wass-is, ad d-tas ad t-tawi. Nekni nettalas-as lqut, netta yettalas-aɣ lmut. Ulac win izemren ad yerwel fell-as, d ṭṭlaba n ddunit. Anda ma tebɣuḍ tiliḍ, ad ak-in-taweḍ. Xas ma tesɛiḍ idrimen, ur tezmireḍ ara ad tt-taɣeḍ, neɣ ad tefkeḍ tijɛal, akken ur ak-tettawi ara. Ur tezmired ara ad trewwleḍ fell-as ma yella tesɣam-ak-d. Ili-k d ameṛkanti, d asaɛi neɣ d igellil, nettat d mm lḥeqq : yiwen ubrid kan ay tessen, abrid-is d abrid n lḥeqq.
Lmut d abrid ur nexli. Aṭas ur nettḥulfu s lmut, nwan-tt d awal kan, alarmi d asmi ara ten-id-taweḍ s axxam i ttḥulfun yis-s. Aṭas ur nettamen ara belli yiwwas ad mten, acku sɛan cci, sɛan tazmert. Asmi ara d-testeqsi fell-asen, ur ttamnen. Aṭas i yewwḍen i lmut, ur mmuten ara, xas ma ad t-yeɣṣeb waṭan, yiwwas kan yeḥla, dayen yekker, tselfas kan lmut, tkemmel abrid-is, tewwi wiyad di tikli-s. Aṭas n yimdanen ur numin ara belli mmuten.
Lmut yesrusuy-d lɣiḍ ɣef yimdanen merra. Lmut tuɛer, yella deg wawal «Lḥif i tekkes, tuɛer kan lmut». Lmut mi ara d-terzu s axxam n walbaɛḍ, lɣaci n tuddar ttbaddaden s idis n uxxam n umerḥum akken At wexxam, ur ttḥulfun ara s yilem i d-yeǧǧa uɛeggal-nni tewwi lmut.
Tuget n lɣaci akken kan ara slen s lmut n umezdaɣ n taddart, ttṛuḥun ɣer uxxam n umeṛḥum ttɣimin dinna ass kamel, iḍ kamel. Lɣaci ttheggin ayen akk ilaqen, akken ad ɛawzen ɣef umerḥum iḍ-nni. Wiyaḍ, seddaw laɛnaya n ṭṭamen n wedrum n umeṛḥum-nni, ssawaḍen isalli n temḍelt ɣer tuddar i ten-iqerben, iwasila akked twelliyin n umerḥum anda ma llan. Wiyaḍ ttheggin trisiti di lḥara n wexxam n umerḥum akken ad tili tafat deg yiḍ-nni. Wiyaḍ ttawin iṭaburiyen ɣef wi ara qqimen lɣaci, wiyaḍ ttɛassan deg webrid ttmagaren iberraniyen d-yettasen ad ẓuren…
D anebdu neɣ d tagrest, d asemmiḍ neɣ d aɣamac, d ageffur neɣ d iṭij, xas ma d adfel lɣaci ur ttakken ara afus ɣef umerḥum. Ddakalen akken ad tifsus taɛkemt ɣef imawlan-is. Yal taddart amek xeddmen. Xas ma llsas n tuddsa-agi ur d-yeqqim ara deg waṭas n tuddar n tmurt n Leqbayel, maca llant tamiwin deg i mazal ṭṭfen deg tuddsa n temḍelt. Akken imezdaɣ n taddart merra ad ilin deg yiwen webrid, ulac igellil neɣ amerkanti, ulac aberkan neɣ amellal, imdanen merra yiwen n uẓekka-nsen.
Deg uḍris-agi, bɣiɣ ad mmeslayeɣ ɣef lɛerc n at-Yeǧǧer s umata, imi tuddar-is mazal ṭṭfent deg tuddsa n temḍelt. Di tuget n tuddar, mi ara tili temḍelt, imezdaɣ beṭṭun leḥzen-nsen akked twacult n umerḥum. ṭṭamen n wedrum, seddaw leɛnaya n tesqamut n taddart, yeggar-d iman-is, yettili s idis n wexxam n umerḥum deg wayen akk i uḥwaǧen, d wayen akk ilaqen i umerḥum. Anda yebɣu yemmet umezdaɣ n yal taddart yettili, yettili alarma ssawḍen-t-id ɣer taddart. Ama di ssbiṭar, ama di tmurt n Fransa neɣ timura n yinig sumata.
Di tmurt n Fransa, imezdaɣ n lɛerc n at-Yeǧǧar ddukklen, sɛan tasqamut am wakken di taddart ay ttidiren. D nutni i d-yettḍebbiren ɣef temsalt n umerḥum ma yella ɣur-sen, xeddmen-as lekwaɣeḍ akked d wayen akk i t-ialqen alarma ceggɛen-t-id ɣer tmurt, ɣer taddart-is.
Tulawin di yal taddart mi slant s yisali n umerḥum, ttṛuḥunt ttcewwiqent fell-as, tuget deg-sent d timɣarin, ttcewwiqent alarma iṛuḥ ad d-yeɣli ṭṭlam. Syinna akin ad ǧǧent nnuba i yergazen. Tulawin ttcewwiqent deg uzal, irgazen deg yiḍ. Mi tewweḍ d 22 : 00, ixuniyen ad zzin i umerḥum ad bdun acewweq fell-as. Mi cewwqen tasaɛet neɣ snat ad ḥebsen ad steɛfun, wa ad isew aman, wa d latay, wa d afenǧal n lqehwa…. Akken alarma qrib ad yali wass. Ssyinna ad d-uɣalent tlawin d nnuba-nsent, ad ṭṭfent amkan n yergazen s ucewweq, alarma qrib ad t-awin ar tmeqbert.
Yal taddar, tesɛa tarbaɛt i yeqqazen aẓekka, zgan llan. Mi slan s lmut n walbeɛḍ, ẓran iman-nsen, fiḥel ma yenna-yasen bab n wexxam, neɣ ṭṭamen, ssnen iman-nsen n waygar-asen, win ulac wayeḍ yella. Uqbel ad teflali tafat, nutni wwḍen timeqbert, bdan taɣuzi, ssya ar d-kkren akk lɣaci yettewjad uẓekka. Llan wid i tessun alim i uẓekka, llan wiyaḍ tessun tasselt, wid d-yettawin tasselt daɣen zgan, sɛan-tt d aɣbel, d nutni i tt-id yettawin ass n temḍelt, werǧin ttun aggay-ines.
Tamḍelt tettili azekka-nni n lmut n umerḥum. Tasqamut n taddart txeddem anejmuɛ tanzayt n wass ɣef 7 : 00 deg wussan n unebdu, ɣef 8 : 00 deg wussan n tegrest. Imezdaɣ akk n taddat ttekkaren-d akken ad nnejmaɛen am nutni am yimezdaɣ merra, ulac aɛeggal ur nettqadar ara anejmuɛ-agi. Ulac win ara yesmeɛẓgen i tiɣri d-teggar tesqamut n taddart, ulac win izemren ad yerẓ isuḍaf tesbed taddart i lmend n waya. Yal anejmuɛ, tasqamut n taddart tessawal-d akk i yismawen n yimezdaɣ akken kecmen tajmaɛt. Win ur d-nerri ara ɣef yisem-is, neɣ win yettun iman-is deg wussu, yettwalas, mi d-yelḥeq s anejmuɛ, ad yerju ad alsen i yisem-is ad iṛuḥ ad yefk 50 idinaren. Win ur neḥdir ara i unejmuɛ s wadda, daɣen yettwalas, yewwi-d fell-as ad yefk 200 idinaren.
Yettili-d waya akken imezdaɣ ad ɛedlen. Wid yesɛan tiḥuna, ttemdalen-tent alarma yemḍel umerḥum. Lɣaci mazal tafrit deg wallaɣ-nsen, mazal aẓar n telsawit deg ulawen-nsen.
Yettili-ak neɣ ur ak-yettili ara, imezdaɣ akk teɛna-ten temsalt n temḍelt, acku ass-a fell-i, azekka fell-ak. Tamḍelt tettili-d ɣef 11 : 30. Mi iberreḥ ccix n lǧamaɛ : « Ad awin amerḥum s amkan-is », dɣa lɣaci akk ad mlilen deg wexxam n umerḥum, ssyinna ad awin abrid-nsen ɣer tmeqbert, anda ara afen aẓekka ihegga.
Deg webrid ar tmeqbert, ixuniyen-nni ttcewwiqen fell-as, tarbaɛt sdat, tayeḍ sdeffir, ayen d-nnan imezwura, a s-d-alsen ineggura. D icewwiqen yettciṭṭiwen tafekka n wemdan.
Di tmeqbert, mi ẓẓullen ɣef umerḥum d abrid ar ddaw tmurt. Wid-nni iɣazzen aẓekka ttilin dinna, d nutni i t-ibennun s tallelt n lɣaci iḥeḍren dinna, wa iɛeǧǧen, wa yettak ayen uḥwaǧen ibennayen-nni, wiyaḍ ttarran akal i uẓekka, tekksen akal d-yettagaren dinna, ttaǧǧan amkan d azeddgan. Mi tekfa temḍelt, yal wa ad yeɛnu ccɣel-is.
Lǧiran akked iwasila n twacult n umerḥum ttuɣalen s axxam-is i wazal n tlata wussan. Alarma d ass n tuddza uẓekka n umerḥum-nni. Lǧiran ttawin-as-d i twacult-nni imekli akked imensi i wazal n tlata wussan, rnu ttɛawazen alarma d azgen n yiḍ d yemwansa i twacult n umerḥum.
Ass wis telta, tafejrit, tawacult n umerḥum, irgazen, tulawin akked igerdan, ttruḥun ɣer tmeqbert akken ad ddzen aẓekka. Llan lɣaci n taddart i iteddun, ṭṭaqa deg-sen d tulawin. Di tuddza uẓekka, yal wa d acu yettawi, llan kra ttawin lgaṭu, ttmer, ččina… ferqen-tt i lɣaci yeddan. Ttačaren tabuqalt n waman srusuyen-tt ɣef uẓekka n umerḥum, zzuzuren nneɛma d yirden ɣef uẓekka.
Ttɣiman dinna azal n uzgen n ssaɛa, uqbel ad yeflali yiṭij ttuɣalen-d. ttuɣalen-d, yal wa ad yennejmaɛ s axxam-is, akken alarmi d ass n rebɛin n wussan ara ad mlilen. Tawacult n umerḥun txeddem lweɛda n seksu d lḥemmeẓ akked lbaṭaṭa d zrudiya, tessufuɣ-itt ɣer wegni n taddart ad tt-ččen lɣaci.
S umata akka i d-tettili temḍelt gar imezdaɣ n lɛerc n at Yeǧǧer. Xedmen lecɣel n taddart s tɛerfit, s tegmat. Ttbeddaden am yiwen di tegnit n ddiq, ulac win yettaǧǧan wayeḍ, zedɣen tuddar-nsen, ttḥebbiren am wakken ttḥebbiren deg yixxamen-nsen.
kra n yicewwiqen ttawint tlawin ɣef yimerḥum
Asefru 01
Ay axxam-iw ameɛzuz
Win iwalan ssuq
Cubaɣ-as i wakal-is
Am lfeṭṭa deg usenduq
Qqimet a tarwa beslama
Tura yeḥḍer-d faruq
Ay axxam-iw ameɛzuz
Win iwalan leswaq
Cubaɣ-as i wakal-is
Am lfeṭṭa deg yiḍwaq
Qqimet a tarwa beslama
Teḥḍer-d teswaɛt n lefraq
Asefru 02
A timeqbert ukermus
A tin i yi-igezmen afus
Lmut n win ɛzizen
Teǧǧa-d afud-iw yessus
A timeqbert n WEGNI
A tin i yi-igezmen iri
Lmut n yelli taɛzizt
Teǧǧa-d afud-iw yeɣli
Asefru 04
A win iruḥen d larebɛa
Ad yekkes ccahed iwala
Ad iẓer win ɛzizen
Ad iẓer ma werɛad yerka
A wi ruḥen deg wass lexmis
Ad yekkes ccahed i yixef-is
Ad iẓer win ɛzizen
Amek i teḍra d weksum-is
Asefru 05
Kerheɣ lexbar i d-yusan
Lǧemɛa lewhi n ṣṣbeḥ
Yeɣli-d ddihcan fell-i
Iẓri-w am lehwa iserreḥ
Ceggɛet akk i leḥbab-iw
Ma ruḥen-d ad nemsamaḥ
Kerheɣ lexbar i d-yusan
Lǧemɛa lewhi n ṭṭhur
Yeɣli-d ddihcan fell-i
Iẓri-w yeɣleb acercur
Ceggɛet akk i leḥbab-iw
Ma ruḥen-d nebɣa ad nemẓur
Asefru 06
Dekkreɣ-k a llah s nneyya
Alarma idub weksum-iw
Yewweḍ-d lmut ad mmteɣ
Sumḥeɣ a kra ẓrant wallen-iw
Dekkreɣ-k a llah s nneyya
Alarma duben yeɣsan
Yewweḍ-d lmut ad mmteɣ
Sumḥeɣ a kra d iyi-yeẓran
Asefru 07
Ay axxam seddaw n lqaɛa
A win i ak-yerran tigejdit
Ad ak-iseqqef s tmedlin
Ula ansi tɛedda tiqqit
Mačči d aẓekka i nugad
D ayen nexdem ɣef ddunit
Ay axxam seddaw tmurt
A win i ak-yerran tigejda
Ad ak-iseqqef s tmedlin
Ula ansi tɛedda lehwa
Mačči d aẓekka i nugad
D ayen nexdem ɣef ddenya
Asefru 08
Ddura kkiɣ timeqbert
Ala ttwaḥideɣ Rebbi
Ufiɣ qqazen aẓekka
D ajdid ur as-gin lemri
Izerman tiwekkiwin
Yezdeɣ-it wul ur yebɣi
Ddura kkiɣ timeqbert
Ala ttwaḥideɣ axellaq
Ufiɣ aẓekka d ajdid
Bnan-t ur as-gin ṭṭaq
Izerman tiwekkiwin
Yezdeɣ-it wul ur ixaq
Asefru 09
Hataya lmut hataya
Гef wejgu i d-iɛelleq
A yemma iɛuss-iyi-d
Rruḥ-iw ad at-yecleq
Axxam yeččur d lɣaci
Ur yezmir yiwen ad iyi-yeɛteq
Hataya lmut hataya
Hataya yedduri-d rref
A yemma iɛuss-iyi-d
Rruḥ-iw ad a t-yeccelqef
Axxam yeččur d lɣaci
Ur yezmir yiwen ad iyi-yeṭṭef
Asefru 10
Ad mmteɣ ad iyi-yawin
Ad iyi-ssersen sdat leṣfuf
Ad iyi-meḍlen ad d-uɣalen
Ad iyi-ǧǧen dinna i lxuf
A lmalayek tiɛzizin
Wansemt win n-yusan d anerzuf
Ad mmteɣ ad iyi-yawin
Ad iyi-ssersen sdat limam
Ad iyi-meḍlen ad d-uɣalen
Ad iyi-ǧǧen dinna i ṭṭlam
A lmalayek tiɛzizin
Wansemt inebgi i n-yusan
Asefru 11
Ulac lwexda am wassenni
Imi i yi-refden ɣef nnɛac
Lḥut deg lebḥer yussaḥ
Lexwan yerkeb-iten rrɛac
Terwiḥt ad tt-refden lmalayek
Aksum d nnṣib n ibeɛɛac
Ula lwexda am wassenni
Imi i yi-refden ad iyi-awin
Lḥut deg lebḥer yussaḥ
Ṭṭelba ǧǧan tilwiḥin
Tarwiḥt ad tt-refden lmalayek
Aksum d nnṣib n twekwin
Asefru 12
Aql-iyi ttḥebbireɣ
I wass n nnuba-w n lmut
Tarbeɛt teɣɣaz s leḥmeq
Tayeḍ tɛeǧǧen takurt
Taẓallit n ṭṭhur ad nruḥ
Bqaɛlaxir a tamurt
Aql-iyi ttḥebbireɣ
I wass n nnuba-w n weḍlaq
Tarbeɛt tɛeǧǧen takurt
Tayeḍ teɣɣaz s leḥmeq
Taẓallit n ṭṭhur ad nruḥ
A leḥbab yusa-d lefraq
Asefru 13
Bqaɛlaxir a leḥbab
Nekni d abrid tura ad nruḥ
Ɣer wexxam seddaw tmurt
Ur tesɛi tawwurt wala lluḥ
Ur nettɛawad timeẓra
Ala win yurgan rruḥ
Bqaɛlaxir a leḥbab
Nekni d abrid ad nefreq
Ɣer wexxam seddaw tmurt
Ur telli tewwurt wala ṭṭaq
Ur nettɛawad timeẓra
Ala win yurgan ma ixaq
Asefru 14
Am uferruǧ ɣer tala
Yewwet uṣeggad s uxatel
Di lmut n win ɛzizen
Nekk rrẓeɣ di lemfaṣel
Yettru wul ḥedd ur t-yewwit
Amzun iɛedda fell-as lbaṭel
Tukkist deg wadlis IZLAN N TLAWIN, d-yeffɣen di teẓrigin n RICHA -Elsam deg useggas n 2017.
Asebter 149 alarma d 159
********************************************
Je vous invite d’abonner à ma Chaine youtube :
Beaucoup d’audio à écouter en #Kabyle_Tamaziɣt :
#Isefra_de_mes_livres & #des_poèmes_inédits (#Si_Mohend_ou_Mḥend – #Ccix_muḥend_u_lḥusin
#Extrait_de_mes_livres (#Tiyersi_2013,#Timsirin_n_ddunit_2014, #Asadel_2015, #Anza_2016, #Izlan_n_tlawin_2017, #Iziran_n_temẓi_2019, #Izir_deg_irebbi_n_teẓgi_2020.