“Ula d taqbaylit, tezmer i kulec…”

Partager

Ilul mmi-s n Tala Tulmut ass n, 17 yebrir 1956, di Tizi Raced. D amedyaz n tlata n wammuden n tmedyazt s teqbaylit, d acennay diɣ n tlata n tesfifin. D imsuddel n setta n yidlisen, i d-yerra ɣer teqbaylit, ɣer tama n wid i d-isuqqel i yimura-nniḍen.

Aɣmis n Yimaziɣen: Azal n 50 n yiseggasen n umecwar deg tẓuri, ma tzemmreḍ ad aɣ-d-tefkeḍ abruy seg umecwar-ik?

Idir Bellali : Am wakka i d-tenniḍ, qrib azgen n lqern-aya segmi qeddceɣ deg uḥric-agi n tẓuri. Ur yeshil ara ad d-bedreɣ akk ayen i xedmeɣ deg-s akked wamek i t-xedmeɣ acku amecwar ɣezzif, uguren-is ugten. Maca ad ak-iniɣ kan asmi bdiɣ, ttaruɣ kan i yiman-iw am wakken i ttarun yilmeẓyen ɣef yiḥulfan-nsen d wamek i ten-ttidiren. Ur yelli ara di lbal-iw imir-n ad d-sizergeɣ idlisen neɣ ad skelseɣ tisfifin n ccna. Armi d asmi i kecmeɣ ɣer tesdawit deg yiseggasen n 70 d afella, i bdiɣ ttgaɣ s tamawt s telqayt i temsal i d-icudden ɣer yidles-iw, ɣer umezruy n tmurt-iw, ɣer tmagit-iw, dɣa bdiɣ ttaruɣ tamedyazt, rennuɣ-as aẓawan u cennuɣ-tt. Di lawan-nni, d ccna kan i yellan d ttawil swayes i nezmer ad d-nini iḥulfan-nneɣ u ad d-nesban tiktiwin-nneɣ akked tuttriwin n yizerfan-nneɣ i d- icudden ɣer tudert, ɣer tlelli, ɣer tutlayt akked yidles amaziɣ, ɣef umezruy n Tmazɣa ar taggara. Syin akkin, kemmleɣ leqdic ama di tira ama di ccna.

Si tmedyazt ɣer ccna syin akkin ɣe tira, awal ɣef wannect-agi…

Am wakken yeqqar yinzi “Seg usennan ɣer tissegnit, seg tissegnit ɣer tyaziḍt”. Akka i kemmleɣ amecwar-iw, simmal ttnernint tektiwin-iw, yettnerni deg-i wamek ara-tent-id-iniɣ. D annect-a i yi-wwin seg unnar n leqdic ɣer wayeḍ.

Ddeqs n yimura izzayriyen iwumi tessuqqleḍ idlisen-nsen, ma tzemreḍ ad d-mmeslayeḍ fell-asen…

Ad d-bedreɣ kra n yimyura n tmurt-iw iwumi suqqleɣ idlisen-nsen, yella Yusef Merraḥi iwumi i d-suqqleɣ seg tefransist ɣer teqbaylit adlis iwumi isemma “A rebours d’Oran” yuɣal “Tuɣalin si Wahran”, adlis n Ḥsen Maric iwumi isemma “Tazlagt n tikta” i d-rriɣ ɣer tefransist “Collier d’idées” akked wammud n yisefra “Awal d wawal” n Muhend Nayt Abdella.

Awal ɣef 7 n yidlisen-ik imaynuten i d-tessuqqleḍ ɣer teqbaylit ?

D tidet d sebɛa n yidlisen-iw imaynuten, i d-suffɣeɣ deg tazwara n useggas-agi n 2019. Setta deg-sen d tasuqilt si tefransist d taɛrabt ɣer tutlayt n tamaziɣt. Wayeḍ d tira-inu, semmaɣ-as “Acqeṛṛi”, d ammud n 08 n yisefra. Zwareɣ-d si tsuqilt n “Awal n Ṣṣeḥra” akked “D acu i d Uɣris” n tmarut Rocio Duran Baraba si tmurt n l’Equateur. Syin akkin rniɣ suqqleɣ-d; “Aderɣal” akked “Lazare akked tmaɛcuqt-is”, d timezgunin n Ǧebran Xalil Ǧebran si tmurt n Lubnan. Rniɣ-d diɣ timenqas d yiḍrisen-is iwezzlanen deg wammuden-a “Imnejli”, “Amenzu” akked “Aderwic”. Idlisen-agi merra fɣen-d ɣer tezrigin Art Plume n Tizi Uzzu.

Gar tsuqqilt n tmedyazt d umezgun akked yiḍrisen, d acu i d iswi-inek deffir waya ?

Win yettarun, d win yeqqaren daɣen ayen uran wiyaḍ deg umaḍal merra. Gar wayen i ɣriɣ aṭas n yidlisen i bɣiɣ ad d-suqqleɣ ɣer tutlayt-iw imi ayendin n tiktiwin, n tmuɣliwin d tmussniwin i d-ugmeɣ seg-sen. D tid i yi-ldin allen ɣef waṭas n temsal i d-icudden ɣer tmetti, ɣer umezruy, ɣer yidles, ɣer tɣermiwin, ɣer tfelsafit, ɣer tdeyanit, ɣer tsertit atg. D ayagi i yi-ssawḍen ad d-rreɣ ɣer teqbylit setta-agi n yidlisen iɣef i d-wwiɣ awal uqbel.

“Acqeṛṛi”, d ammud-ik n tmedyazt wis tlata, acu kan wagi d afelsafi. Dacu ara d-tiniḍ fell-as s umata.

D tamedyazt tafelsafit ma nezmer ad as-nsemmi akka imi teččur d isteqsiyen, mačči d ayen kan ttḥulfuɣ neɣ i ttwaliɣ i d-qqareɣ deg-s. Ttakeɣ-d isteqsiyen i yimeɣriyen i wakken ula d nutni ad kkin yid-i deg uxemmem ɣef yisental iɣef i d-wwiɣ awal deg udlis-agi.

Di ccna diɣ yella umaynut, wagi d tasfift «Tawekka», acu ara d-tinniḍ fell-as ?

Tasfift-agi d taḥawact si tmedyazt-iw, ferneɣ-d seg wayen uriɣ 17 n yisefra, skelseɣ-ten s uẓawan, fɣen-d ɣer tezrigin «Massinisa», d tasfift i tmesliwt. Llan aṭas n yirgazen akked tlawin i yi-d-yeqqaren ur ɣrin ara tamaziɣt deg uɣerbaz, yewɛer fell-asen i wakken ad tt-id-sneṭqen deg udlis yuran. Ihi, ddiɣ-asen di lebɣi acku tura imi llan ttawilat i wannect-agi, zemren ad slen u ad ẓren anda yewweḍ uswir n tmedyazt taqbalit yerna ayagi d azref-nsen.

S wawal ameẓyan kan, ma nniɣ-ak awal «Tawekka», acu ara d-tinniḍ ?

Tawekka, d azwel i fkiɣ i yiwen n usefru i d-wwiɣ ɣef wayen akk i d-iḍerrun akka imir-a deg unnar n tsertit n tmurt-nneɣ akked umennuɣ n ugdud azzayri, i yessawalen ɣer tlelli d tugdut swayes ara nebnu Lezzayer tamaynut s rwaḥ n udabu amesbaṭli. D asefru i uriɣ d iseggasen uqbel tanekra-agi taɣerfant. Yeffeɣ-d ass n 03 di furar 2019 deg tesfift “Tawekka”. Aṭas seg wid i d as-yeslan i yi-d-yennan tcareḍ akk i wayagi i d-iḍerrun deg tmurt. D asefru-agi, diɣ ara naf d amenzu deg wammud-nni n tmedyazt “Acqeṛṛi”, acu kan s uzwel-agi: “Azekka Aẓekka, Tawekka”.

Tasfift-agi tamaynut d tafelsafit deg yisental-is, acu kan d timenna n yisefra acimi mačči d ccna ?

Ferneɣ ad tili tesfift-agi i tmesliwit mačči s ccna, acku wagi d udem atrar n tmedyazt yesddukklen aẓawan akked tmenna, i ixulfen ccna, qqaren-as “Le slam”. Yennulfa-d di tmurt n Marikan deg yiseggasen n 1980. Ihi, xedmeɣ s wudem-agi atrar i wakken ad d-nbeggen belli ula s teqbaylit nezmer ad nexdem ṣṣenf n “Le slam”.

D acu n umaynut iwumi tekkreḍ s tira ?

Am wakken qqaren, anessis urǧin yeqqur, allaɣ urǧin yuɣal d lbur. Aql-i akka tura la ttheggiɣ yiwet n tesfift n ccna akked tira n yiwen n ungal, ara d-yeffɣen sya d tasawent.

Awal-ik n taggara…

Ad iniɣ tanemmirt i uɣmis “La dépêche de Kabylie”, i yi-fkan tagnit-agi i wakken ad d-mmeslayeɣ i yimeɣriyen-is ɣef wayen i ttaruɣ d wayen cennuɣ. D aɣmis iwumi ssarameɣ afud igerrzen akked teɣzi n tudert.

Yesasten-it Adaoun Abdelghani

Partager