Ass n 14 di ctember 1922, ilul Krim Belqasem di Draɛ N Lmizan deg tmurt n Leqbayel. Assen , deg id- illul , i ilul yitri n tegrawla. Assen i d- yemɣi uɣeddu ara d yesukksen tamurt si gar yifassen n unekcam aṛumi. Tiseqqar assen ɣlint –d akken kra yellan yeglugel d iseggassen ad yembiwel.
Amedyaz yezzi s tiṭ ɣer deffir yenna :
Mi ara nsel zik i ṣṣut-is
S lḥir it -yemmuger ccqar
Ass-a mi yeɛreq yisem-is
Fell-as yiwen ur d -ihedder
Yewwi tirget deg yifer –is
Yerna iɣeblan d ṣṣber.
Akka i d amecwar n yigrawliyen. Xas ulamma ẓran abrid yessawen, tiɣri n yidammen akked d tlelli tga-asen afrwien akken ad qazmen lewɛer. Krim Bleqasem, izem n tizza, yella seg wid i yekkan nnig tugdi akked d ukukru akken lebɣi zdat-as ad yeknu. Asmi yeṭṭef amadaɣ , mazal ur d -yenṭig ara yifeṭṭiwej n tegrawala akken ad yesmeɣ times n ṭṭrad di lɛecba n y iḥeḍmen, yettraǧǧun kan melmi ara tendeh.
Amedyaz yezzi s ṭiṭ ɣer deffir yemmekta-d tixidas n umezruy, yenna :
Ɣer ass-a cfan
Di Draɛ N Lmizan
Ugin ad ttun
Tamsalt n Lalman
Ugin ad ttun
Krim Belqasem yella d ameɣnas deg ukabar n PPA n Mesali Lhaj . Deg wakken yefka ljehd -is akked ṛṛuḥ deg usaki n ugdud, adabu n Franṣa igzem-itt d ṛṛay ad iɛeddi di craɛ. Krim Belqasem seg wassen (23 di meɣres 1947 ) u menbeɛd lḥers i d- yersen ɣef twacult-is yexdem zzeḍma tamazarut di tudert –is tagrawlit yenɣa Lqayed akked ccambiṭ . Annect-a yewwi-d ad yettucareɛ di lɣib-is deg useggas n 1947 akked 1950 anda yettwaḥkem fell-as s lmut.
Krim Belqasem netta akked umeddakkel-is Uɛamran, ur d- cqin, kemmlen amecwar , acku ifeṭṭiwej n tegrawla d uleqrar ad yeflali.
Tiṭ n umedyaz tezzi ɣer deffir, temlal -d wayen yellan akked d wayen yeḍran, yenna :
La Suisse ur ḥebbseɣ ma ɛyiɣ
Mačči d adrim ay wwiɣ a tefreɣ
D taɛekkemt i wwiɣ
Ɣer Lalman i ddiɣ
I wakken ad d-waliɣ
Anda nɣan izmawen nneɣ !
Asmi i d- yeḥḍer lawan n tnekra deg umenzu n Unbir 1954, Krim Belqasem yuɣ-it lḥal akked yirgazen imazrayen ( chefs historiques) : Ben Boulɛid, Ben Mhidi, Boudiyaf, Biṭat, Diduc Murad wuɣur i d-zdin si beṛṛa Ḥusin Ait Ahmed , Xider Muḥamed , Benbella akken ad as ilin di lmendad i tegrawla.
Tiṭ n umedyaz tebren ɣef deffir. Ayen yeḍran d wayen ara d- yeḍrun ur myefkin anzi :
Anda akka ddan yizmawen
Asmi reɛden deg yidurar
Ɛmiruc yiwen seg-sen
Deg umadaɣ ɣer rṣas yezwar
Wis anta tamda i t- yeččan
Mi as- rran tablaṭ yezder !
Krim Belqasem iɛebba taɛkemt. Yella deffir tedyant n « l’oiseau bleu », yella di lmendad n ugraw n Ṣumam, yella d aɛeggal n tegrawla di Tunes, yella d imḍebber ɣef yiɣallen isardasen di 1958 , yuɣal d aneɣlaf n lumur n beṛṛa deg useggas n 1960 akked n wid n daxel di 1961. D netta i yellan deffir lemcawrat n Evian di 1962, am wakken d netta i yestenyan weḥdes rrabul n timunent n Lezzayer di Meɣres 1962.
Tiṭ n umedyaz tebren ɣef deffir, ur telli akken i tebda i tfuk taqṣit n tegrawla.
A tidet rǧu
Fell-aɣ xas ur reggel ara
Nuggad a nettu
Win akken turza lmeḥna !
1962 , tamurt teqqel-d s arraw-is, maca mačči akken i tt-yenwa wul i teffeɣ. Ncida n txidas, yir urar, tazla ɣer ukersi, aḍu n tkerkas , mmaren-d ɣef tmurt. Krim Belqasem mbeɛd tadyant yexdem Bumedyen di Yunyu 1967 , yessebded-d yiwen n ukabar aserti akken ad yekker mgal leḥkem n ucertuḥ i d -yennulfan. I tikkelt nniḍen, taɣdem ( tikkelt-a d tin n tmurt-is) ad teḥkem fell-as di lɣib-as s lmut. Ziɣ zzman kifkif i ten- iḍellu !
Ass n 18 di Tuber 1970 yettwenɣa Yizem n Tizza s leɣḍer di tmurt n Lalman. Di lawan-nni, iɣmisen n tmurt ur d -nnin ula d awal ɣef tadyant-agi. Amedyaz imuqel ayen yeḍran s wudem yenna :
Acḥal n widak yenzan
Ma widak- yenfan
D iɣriben di tmurt-nsen
Xedmen armi dayen ḥfan
Ayen i d -snulfan
Yuɣal-d d aɛdaw-nsen
Am win i d- isekren izerman
S lxir d laman
Mi meqqrit ar d a t- qsen
Ait Slimane Hamid