“Ayen tezmer ad tɛebbi tutlayt nniḍen tezmer-as ula d taqbaylit”

Partager

MNAC, Maison Naaman pour la culture (tizrigin Naaman ilmend n yidles) n Lubnan fkant arraz i umaru d umeddakul-nneɣ Hamid Ait Slimane. Arraz-agi n 2012 yaɛna amud n yisefra “As-d a sber” Ilul Hamid Ait Slimane di tɣiwant n Timizar, deg useggas 1957. Yeɣra di Mestɣanem. Tama n uselmed (tuɣ-it d aselmad n les sciences naturelles di tesnawit almi d ctember 20012) i qeddec s lqewwa deg wannar n yidles, ladɣa di Tdukla tadelsant “Youcef Oukaci”. Rnu ɣur-s d yiwen seg wid yefkan lǧehd i isebtar-agi n tmaziɣt n La Dépêche de Kabylie. Gar wayen yura Hamid Ait Slimane : “Amounen” (tullisin, tizrigin Oasis des Artistes), “Ussan” (Ungal, tizrigin Edilivre), “ Le tanazrouft” (tillisin, tizrigin Mon petit Editeur). Tamedyazt d aḥric nniḍen n tsekla i iḥemmel Hamid imi yettaru daɣen isefra (s teqbaylit d tefransisit). Yerra-d dɣa ɣer teqbaylit isefra n Emma Poret (tizrigin Sefraber).

La Maison Naaman pour la Culture n Lubnan, fernen-t adlis-ik « as-d a sber », isaḥ-it-d warraz 2012. Aṭas ar as-yinin amek akka id-yettwafren wedlis yuran s teqbaylit, une langue minorée et minoritaire, gar acḥal d adlis yuran s tutlayin i ifazen (langues « hégémoniques »). Amek ihi ?

Hamid Ait Slimanr: Amek ? ahat aya d tbut d akken taqbaylit tezmer ad tqazem icqiriwen n tudert tatrart deg nettidir. Ahat diɣen aya yebɣa ad yinni belli tamdyazt nettaru s tutlayt-nneɣ tɛebba am tiyaḍ iɣblan tettmager talsa di dddunit meṛṛa. Ayen yesefraḥen deg anact-a d akken d tamedyazt yurran s tutalayt qrib ur nesɛi ara amur ( taqbaylit) dagi di tmurt-is teṣṣaweḍ tegga-d iyi iman-is amkan ɣer yidis n tasekla n yimyura id yekkan di mkul tamurt amedya : Andrzej Majewski ( la Pologne) ,Cecile Oumhani ( Franṣa), Dan Costinas (Roumanie ),Grujo Lero ( Bosinie) Ibrahim Sulayman Nader ( Irak) Joseph jamous ( Lubnan) Louis Savary ‘(Belgique), Mikhail Kumzin ( Russe) Wu Xiaofane ( Chine) Yacoub Sheeta(USA) Zoulikha Moussawi Lakhdaro ( Maroc) . Ahat anamek n wawal d wa : amyag n Si Muḥend U Mḥend am zik am tura d netta i d leqrar-nneɣ !

Tettaruḍ s tefransist d teqbaylit. Yella wayen d-teqqareḍ s tefransist ur tezmireḍ ara ad t-id-iniḍ s teqbaylit ?

Afran n tutlayt di tira cekk-iw d asentel it-yettḥettimen ɣef umdan. Tikwal llant kra n tamsel ala s teqbaylit i yelha atent-id-nini, tikwal ( ticki yezleg lxaṭer) s tafransisit id yeṭṭḥattimen iman-is. Tidet kan, ayen ttaruɣ s tafransist yesɛa ssin inumak ; amezwaru : ad nnini i medden ( wid u rnessin ara taqbaylit ) amek id ixef-nneɣ, amek id tidmi –nneɣ, wis ssin tedduɣ i lebɣi i lkif-iw… acku am akken is yenna lunis.. i yebɣa wul-iw . ; awin id awen yeḥkan ! Wama nnig waya ayen tezmer ad tɛabi tutlayt nniḍen tzemer-as ula d taqbaylit….

Nezmer, ass-a, ad nemeslay ɣef tsekla taqbaylit s tnefxa ?

S ttnefxa ? Ala ! Aṭas iɣ-ixusen akken a neṣṣiweḍ ɣer wanect-nni ! Xas( ass-a) llan wid yettarun ama d ungalen neɣ d tamedyazt yernu akken ilaq, ilaq a nbedd ɣef yiwet n tidet : ur gelɛum ara ad illin imyura neɣ ad tilli tira.. ilaq alallen ara yeseddun tira agi am yixamen n tizrigin( professionnelles) , tisɣunin n tsekla, nnuba-t di radyu akked tilibzyu akken ad as bucɛen ayen id yefɣen d adlis. Nnig waya ilaq tira s teqbaylit a d tḥaz yal asental.. asmi ara nwali ungalen umu neqqar « les polars » neɣ wid n teḥkayin fesusen ( romans roses) asmi ara ẓẓer di ssuq adlisen laqayen iɛbaben tizemnit, timetwit( sociologie) amzruy.. assen nezmer a nezdi lqed wa ad as nnini taqbaylit tefeɣ seg ibaxixen !

Aṭas i d as-yeqqaren belli qlil wayen yuklalen deg wayen yettwarun s teqbaylit, taggara-a. Ma d wa i d rray-ik ula d keč, amek tettwaliḍ tifrat ?

Aya limer d lebɣi d isnawiyen ara d yinnin awal-nsen ɣer anect-a ! Nekni yellan deg anar nesel i waṭas n imedyazen id yettasen ɣer tifeskiwin id nettheggi, zemreɣ ad inniɣ belli ayen d-ttawin imedyazen-agi am Ahmed Lahlu, Samira Mehdi, Ahmed Khatabi, Mourad Raḥman… d udem nniḍen n tsekla s taqbaylit… ama si lǧiha n isental neɣ n uɣanib. Ugur mačči ɣer yimyura i yella, ugur aten d akken ayen id yettnulfun ur yettaweḍ ara imeɣriyen… yernu askasi fell-as xas inni ulac-it…amek ara yelḥu udlis s teqbaylit nekni ɣer ass-a n wussan ur nesɛi ara ula d aɛmis( quotidien) id yettfɣen yal-as…lǧehd n tsekla n taqbaylit it- ikablen d leqla n wallalen… ahat s wuden n Net nezmer ad nekk nnig ugur agi !

Tettikiḍ d wid yesbedden isebtar n tmaziɣt n la DDK. Acu-t wemgarad, ma yella, gar tira deg weɣmis akk d tsekla ?

Acu ara d inniɣ ? Tira deg uɣmis ilaq ad tilli d ttin yeṣṣawaḍen asali ɣer medden s wawalen i wulmen.. s tira iraznen.. ilaq awal ad yeddu d awkud, ad yilli d imsareḥ.. Kra seg-nneɣ seqdacen aṭas awalen atraren di tira nsen… aya yettruẓu cbaḥa n tutlayt, dɣa tuget n lawan amazen-nsen ur yettaweḍ ara imeɣriyen. Tira di tsekla tamgared ! Deg aḥ ric-agi ilaq amyaru ad yezuzen awal akken ayen yeṣɛa d adif ad imir ɣer lkaɣeḍ. Ilaq tira ( yeččuren d tugninin) ad tilli d ttin ara yesdewiḥen win ara tt-yeɣren… mebla ma tenser i tillawt neɣ i wakud itt-id yellalen.

Yella kra i twalaḍ nezgel-it ur t-id-nenni ara ?

Ma neṭṭef amrar i wawal ur yettfak ara… bɣiɣ kan ad inniɣ belli nig yiman-iw, ferḥeɣ imi tutlayt-nneɣ yettunefk-as arraz. Asirem nɛeba nekk d yemdukel n tidukal Yusef Uqasi d wagi.. aṣṣiwed n tira –nneɣ ɣer talsa. Ihi akken is yeqqar Muḥya : « Mazal lxir ɣer zdat… ». Azekka n taqbaylit ger ifassen-nneɣ i yella.. kul wa acu n usɣar ara d yernu ɣef taffa akken ajajiḥ ad innel igenwen. Amer diɣ imawlan n tedrimt di tmurt n Leqbayal ad kecmen annar n yeɣmisen wa aɣ d snulfun aɣmis s tmaziɣt …ayen ala ?

Yesenṭeq-it-id T.Ould amar

Partager