Tesewḥac ! D awal iɣ- d yenna yiwen umeɣnas n yiwen akabar yefkan iẓuran ( ziɛema) dagi d tamnaḍt n tmurt ne Leqbayel. Ayen i la iḍerun di tmurt- (di yal tamnaḍt) limer d lebɣi-k a yul, ad yeglu-d s iḥamalen n waskasi, n umjadel akked useqerdec ger imawlan n tsertit di yal taxlijt di tmurt. Nukni ayen iɣ- i d-imugren d tasusmi yettṣuḍun deg imezuɣen-nneɣ am ubehri n tiselbi.
Annar n umeslay yefreɣ, d nnaqus n usumeɣ( compromission) i la yeṭṭenṭunen di timezgida n uzulal nnig iqera-nneɣ ur nefriz tadyant.
Ayen i d iḍerun di tmurt, ama deg tama n ugafa neɣ n wanẓul, yesekcem rehba deg ixfawen-nneɣ. Liḥala wuɣur yeṣṣaweḍ usummer( chômage) , yir temɛict, reffu n yemɣiden yenal akkin i lmeɛqul. Anect-a yakk ( lmer d lebɣi) yessawel i tuttra iceɣben allaɣ : amek i d –ixef-is ? Sani i la t-tteddu tmurt ? anda-t tesreyt (solution) i tilufa –agi yakk meṛṛa.
Limer di terbiḥe-ḍ a yul, tili deg tilibzyun , di radyuwat, deg aɣmisen imsertiyen yal wa ad yefk tikti-s , ad yawwi amur-is n umeyyez ɣef liḥala-agi. Acu i d -sseb-as ? Amek ilaq ad tili tifrat-ines ? Nekni d acu iɣ-id yettawḍen ? Ala aḍḍu n ustehzi yettṣuḍu di tzegwa n tiderɣelt-nneɣ, akken d awezɣi ad nnef abrid yesufuɣen ɣer ugni n liser. Acu iɣ-id yettawḍen ? Ala dderz n tnefxa, yettcebbil deg ulawen-nneɣ ur nezmir i ṣber ur neṣṣaweḍ ɣer reffu. Bexlaf ttnefxa( n widen yenwan yewḍen) , tamuḥaqranit n wid zeɛma ikecmen anar aserti akken ad nehren agdud ɣer tilelli-ines, ur yelli wayen nniḍen id ileḥqen i wagdud.
Zdat n tagnit am ta, awmur (citoyen) yettraǧǧu deg imawlen n tisertit (aya d azref-ines) ad siɣen tafat akken ad yegzi timsal amer as-id iban anwa igli wuɣur i la tteddu teswiɛt. Di tagnit am ta adabu akked tasnilt( l’opposition) tewwid ad ggen tadiwenit akken ad tuferẓen-t timsal, ad yissin aten yanni ugdud. Nekni ayen iɣ-nettmager ala ijdi n yilem , i tezzin nnig yixfawen-nneɣ akken a t-yesedrem deg tɛajajt n lewhmat.
Acu ara d yesneṭeqen wid yerran tasusmi d ahil ? Acu ara ten yeǧǧen ad ggan ccan i wagdud akken a temeslayen ɣef timsal i t-iceɣben ? Ḍrant timesbaniyin( tagara agi di Tugurt) , nutni awal ur ten-id yulli . Ttwaxḍafen arrac d imectaḥ yerna ttwanɣan, nutni zemem qamem ečč aḥbub segri iniɣem. Hudden iɣerban n laman, nutini di tiɣremt deg ur d yettefeɣ ṣṣut –nsen ddurin ! Anda akka llan isertiyen-agi ? Acu xedmen ikabaren-agi ? d ttutra i tezzin deg imawan n iɣermaniyen ur negzi kra.
Awal ɣer wayeḍ, nsel i kra n yimaɣnasen (yettikin ɣer ikabaren-agi) mi ara sen-negger tuttra agi : anda teɛraq teɣribt-nwen ? Aqaren adabu yergel tiwura n uskasi. Yewwi allalen n usencur( communication) yakk i yiman-is. Ulma anect-a d tidet, asteqsi yezmer ad yekk nnig tamawt-agi : imi akka, urar agdudan ( jeu démocratique) yettwaraqed, i wacu isbeddi n yika baren ? Imi ur zmiren ara ad qazmen adabu ula s uskasi, ayen ara tillin-nsen ? Ayen i sneɛmilen raṣen deg timeti nutni ala iragen n takelt( absence) nsen i d-yettfuru ?
Amek akka i d udem n tanmegla( l’opposition) nesɛa dagi di tmurt? Lawan n tafranin terdiqen s yedmaren, lawan n cedda jlan seg anar tirni !
Aglugel n timeti, ur d yekki ara sɣur agdud. Di yal ass, neqqar u nsel deg aɣmisen reffu n ugdud deg iberden . Nettwali amek di tama neɣ di tayaḍ, imadanen sufuɣen- d urfan-nsen s tawil n usunded( grève) , s tumedla n tiɣiwanin, s tmesbaniyin deg iberden. Maca ambiwel n timeti werǧin yuffa tallat sɣur ikabaren neɣ tastanit ( syndicat) . Di tuget n lawan, ma xedmen ayen ilhan, sufuɣen ikabaren alɣa( communiqué) deg aɣmisen neɣ deg asmil-nsen( site internet) zzun akken xadmen lwajeb-nsen magal agdud. Tethaden tafrit-nsen( leur conscience).
Di tmura irabḥen, ticki tsuɣ timeti urfan-is, tenmegla( l’opposition)tettili ɣer idisan-is. Tettḥettim ɣef udabu akken ad iṣub ɣer unar n umeslay, ad yeli tiwura n uskasi akken ad tenunet tifrat i wugur ɣef mdarkalen yiɣermaniyen( citoyens). Anzi s teqbaylit yeqqar : « imɣi n ṣṣba maɛqul » neɣ « yettban usigna si tekkat ». Ikabaren di tmurt-nneɣ, llan kan lawan n tifranin, mi iɛedda waḍu i yesazalen imaɣnasen-nsen ɣer tuṭṭfa n imekwan id asen iwulman, din ad kecmen deg ujɣlal-nsen am akken ayen yellan beṛṛa n uɣram deg xemten werǧin yella.
Tesewḥac id-yenna umeɣnas n yiwen ukabar ireṣan iẓuran( zeɛma) dagi i tmurt n leqbayel. Tiderit mi itt-yemuger uḍar yella yiwen ufran kan zdat-as : a tt-yezgel neɣ a tt-iḥaz ! Ma d nekni tiderit yellan , ur tten-ḥuz ur tten zgil, fell-as kan i nedewir !
Ait Slimane Hamid.