Tanfust izedɣen taglimt !

Partager

Yal agdud di ddunit ( am zik am tura)  yeḥwaj aktay, acku d aktay-nni i yettarran aẓar ɣer tara! Ur yezmir ara ugdud ad yenfel i txidas n umezruy, neɣ ad yessemneɛ ixef-ines si tmedwa n tatut  ma yella ur yezdi ara  zdat n yigli, yettqazamen tamuɣli,  nnican ara t-id- yesmektin acu yella neɣ amek yella. Aya, d abudiyen(bases) i ilaqen i lebni n timadit  n yal aɣref,  acku am akken i t-id- yenna Winston Churchil “ agdud yezzin aɛrur  i yiḍelli-ines, duleqrar ad as- yales”. Ɣef wan,nect-a ( mebɣir cekk),  ttuɣalent  tedyanin  yedder ugdud d izamulen n tnekwit-nsen( identité) , ttewqamen-asent afugel  akken  s cfawat, yal yiwen  ad yezzi s tmuɣli ɣef wayen ddren yimezwura, akken ula d nitni ( nnuba-nsen)  ad ǧǧen kra ( isufar yessidiren ccetla) i yineggura.  Di yal mi ara d- yezzi umuli n tedyant yeqlen d limaṛa deg ubrid yuɣ ugdud , ttezint tidmiwin ɣer  yinumak-ines, sefruyen   imazanen i d- tettnawal i tsutiwin i d-iḍefren.  Tidyanin-agi, cbant imraren  icudden ass-a ɣer yiḍelli,  am wakken llant diɣ  d irebbi  i wayen ara d- yennulfun  neɣ ad d- ilalen seg uɛebbuḍ n yimal.

Aktay yettara lehwi n yimdanen  ɣer yicqirriwen ddren yigduden   i ten-id- yemmugren deg ubrid n tgemmi-nsen.  Yal tikelt deg uɣref yufa tibuda( solutions)  s wacu  ara   yenfel nnig  lewɛer i d-sersen yiseggasen zdat-s, akken ad yeg asurif metwal aɣbalu n liser akked  timunent, yettuɣal wass-nni d  lemri n umennuɣ ideg yekcem akken ccetla-s ad tezdi s lqed, imi akken i t –id- yenna Gaston Bouthoul: “ taɣerma d imenɣi mgal tugdi”. 

Tafsut n  Yimaziɣen tella ula d nettat d yiwen uktay  yesɛan azal meqqer ɣer Leqbayal d Yimaziɣen s umata. Ɛecrin di Yibrir  yekcem  ixef  n Yimaziɣen,  yuɣal d tanfust  izedɣen deg teglimt  yesburren timadit.   Tidyanin  n 20 di Yibrir huzzent  arrac d telmeẓyin yeddren tallit-nni deg akken  ḥulfan s umennuɣ-nsen  ara ldint  tewwura n yimal ɣef umezruy. D imenɣi -nsen ara d- yerren aserhu i uɣref  amer ɣer zdat ad as- yeg  tawenza nniḍen i yidles-ines yettwaɣebban d lesnin yakan( am akken I t- yenna Matoub: “ad yaf anda yedda later-ines) .  Tafsut n tmanyin  seg yimir  tuɣal d azamul n tnekra n ugdud mgal lbaṭel akked  miḥyaf d tmuḥeqranit.  I tikkelt tamenzut,  idles  Amaziɣ yezwi takka iɣummen udem-is,   yewwet s ugerz akken ad yezdi  uɣeddu- ines  yeknan ddaw yideflawen n tatut. 

Tafsut n tmanyin d tanekra n ugdud yugin azaglu ɣef tayet i as- id -ihegga udabu n yimir. Adabu isenden ɣef ukabar awḥid( yukren timunent n tmurt s ljehd n yiserdas yellan di tilist n Tunes si 1962 ɣer tura)  akken ad as-yectiq( i ugdud)  ad d-yini awal.   Adabu ireṣṣan iman-is ɣef teɛrict n leḥkem   s utekki ɣef  yiwen ukabar  isebɣen timadit n tmurt,   yerran nnekwa n ugdud teqqen ɣer tansa n taɛrabt akke tneslemt. Ɣer udabu  yesrewten di temda n leɣrur , yesmenyafen leḥkem n tekriḍt,  taɛrabt d nettat i d tutlayt n tmurt, d lmuḥal ad  as -tili tayeḍ d tarbibt!

Aḍu n leɣrur yezwin tamurt iṣuḍ-d si 1962 asmi Ben Bella, aselway  amenzu n tigduda, isuɣ s ljehd n taɣect-is: “tamurt-a d taɛrabt… d taɛrabt… d taɛrabt!”! Seg yimir, yir tamuɣli teḍfer idles Amaziɣ. Ɣer  Boumediene( iɣeḍlen Ben Bella)  : “ ma rriɣ tamaziɣt d tutlayt taɣelnawt n tmurt ,  amek ara msefhameɣ d tmura tiɛrabin ticqiqin?” Ɣer  Chadli “tidet,  di laṣel d imaẓiɣen  i nella, meɛna tura  yerra-aɣ l’islam d aɛraben”.  Ihi seg wass amenzu i  ldint  tewwura zdat n lbaṭel i d-yeɣlin ɣef yidles Amaziɣ akked tutlayt-is.  Rran aɣebbar ɣer yifer n laṣel, armi  kra n umdan yeṭɣamen akken ad yessuter  tuɣalin ɣer tjaddit n tmurt leqrar-is ad  yettwaɛzel, neɣ ad yettwerfaɛ, tikwal ad yettwenɣa.  Asefru n Matoub Lounes ur yedrig tamsalt:  “ ma d widak si zzman yukin/ ɣebban-ten lesnin/ ger rebɛa leḥyuḍ/ ass-a i d-ggran”! Di  lǧerra n tikti-agi ikemmel Lounis Ait Menguellet yenna: “ bɣiɣ ad d- iniɣ/ ad yifsus wul-iw/ ur tesɛiḍ win nɣiɣ/ ugadeɣ tili-w”.  lxuf, di lawan-nni, yezga yegguni tiɣemmar, yenneḍ i leḥwari alarmi kra n win yugin kennu,  yuɣal yecba imenfi neɣ amcum. Ferhat Imaziɣen Imula yessebgn-d  ẓẓur  imiren di tezlit-is yettwasnen “ ad nbed ɣef tizi n wass-a” deg wayeg yenna: “ ad nbed ɣef tizi n wass-a/ akken ad nmuqel/ amek ara yili uzekka/ yemmuger-aɣ-id umennuɣ”. Si tama nniḍen,  di tizlit:” a  yizumal” ula d Yidir yerra lewhi n tidmi  n medden ɣer temsalt-agi deg yimeslayen usefru i d-yeqqaren: “ ay izumal/ s leqyud d tekmam/ di yal tamurt/ gezmen-asen awal/ mi d-nnan tiquranin”. Isefra-agi d wiyiḍ begnen-d ẓmek i d-yersen ɣef yimeɣrasen n yidles Amaziɣ akked tugdut  deg yiseggasen n 70 akked d 80. Maca,  am yal tikelt, tugdi I tt-yettruẓun d imru, d asefru, d awal, d imusnawen.  Ahat daymi iduba I tt-yebnan ɣef tnesreft( dictature) lhem-nsen d at wawal, d imedyazen, d imyura. Ahat d anamek n wannect-a  i yeǧǧan Ali Ideflawen ad as- yinni deg usefru: “ ǧǧet-aɣ abrid ad nɛeddi/ iwumi ara ɣ- tagadem?”. 

Iduba  isenden ɣef tagint(refus)  n tiɣri n ugdud, tettun dakken d awal-nni i ikeblen, d imedyazen-nni  rran d imeɣrasen d nutni ara yessiɣen  ifeṭṭiwjen n tegrawla am akken i t- yenna Ben Moḥamed: “ ay izumal nesla-awen/ nesla mi awen-gan snasel/ times tuɣal d tiremt-nsen/ tiɣri teccḍed i yiles/ yekfa wawal/ raḥen idammen/ urrif di ṛsas la ifetel). Ayen i d-yenna umedyaz  yessufeɣ-it zzman ɣer ṣṣwab, imi d isefra iqburen  i d-yejmeɛ umusnaw ( Mouloud Mammeri) deg udlis i d- yegren d acqirrew i tmettant n yidles( poésie kabyle ancienne) , d netta i d-yessan i tnekra n Tizi Wezzu am akken i tt-yecna Ferhat : “ tafsut n Tizi Wezzu/ u lufan-nneɣ ur negzi/ temla-aɣ amek ara neddu deg ubrid n tgrawliwin”. Yendel  uɣeddu n lbaṭel, ttwaksen xemsa ɣef yimi,  agdud yendekwal deg wakken ziɣ kra zrin yiseggasen deg yifasen-is kan yedrem.  Am wakken i tt-yurga umedyaz:  ttejra n leḥlu yuɣal-itt-id  umkan-is , yeseker-itt-id   uẓar-is. Idles yufa arraw-is, tutlayt tufa imawlen-is, seg wassen tafsut tessawel i tefsut akken ad tteṣiweḍ  i ddunit meṛṛa tiɣri   n wid yugin tamettant tazulat.

Ul ma yella yenguga                      Qqaren-as d acu-t waya

Tḥus ṣṣuṛa                                        Ur fhimen ara

 Tikli-nneɣ terwi leɛqul  Anwa igli wuɣur nettmuqul

D taqbaylit i d-yeḥyan ass-a            

Seg yiẓuran  tegma

    Ay itbir efk-as azul

      Ait Slimane Hamid

Partager