Tawačḍa n yixef di tmadyazt n Matoub Lounes

Partager

Tucḍa n yixef mačči d yiwen i d-udem-is. Amdyaz ( dagi Lwenas)  yegren ixef-is am uqajmur s-asif akken ad iḥareb ɣef cetla , yeẓra belli , tikwal, tawecḍa tettili d ttin yeɛnan amdan weḥdes  kan netta d yiman-is , am akken tettili tikwal-nniḍen    d ttin n ugdud wakali. Matoub deg waṭas n isefra yexdem  yezdi tucḍa n yixef-is ɣer tin n ugdud ansi id yefruri.  Anect-a nettaf-it deg isefra ɣezifen  yexdem , amedya  «  terwa n Lhif » , «  fkiɣ ɣer ssuq isem-iw » «  ad regmeɣ deg iman-iw », « tisirt n ndama »… Anect-nni ur d yelli ara s ugacur imi Matoub  yewwid tecriḥt deg timeti ansi id yefruri, am akken netta s-timad-is yella d tecriḥt s-wacu tettidir timeti-nni. Ger Matoub Lounes akked ugdud Aqbayli ur yekki unẓaḍ d tilist ger asen.   Netta s timad-is yenna :

Tuḍen tmurt-iw

La tteḍneɣ yides

Ugadeɣ d laṣel-iw 

I d-asfel ines….

Di tigzirin n tudert , ihi teqqen  tawenza n umdan ɣer tin n tmurt , ɣer tin n ugdud. Anda akken teɣli timiṭ i umdan  i ɣelint tiseqar n tudert  n uɣref.  Tiwenziwin yellan ger yiwen d waṭas, ger kra d xilla ggent tiregwa yettawin urfan, lemḥayen, lehmum seg yiri ɣer yiri.  Aɣilif n umdan  yettɛemir seg iɣilifen  n tmurt,  ahdum n tmurt yettenser-d seg tucḍiwin n umdan. Deg unamek n wawal yenna umedyaz :

Assen ad tfehmeḍ kulci

Ameqyas deg i tweḥleḍ

Zher n zher-ik ayen-nni 

D tamurt andi i d t-lluleḍ

Netta-t zher-is yerwi

Amek tebɣiḍ a tt-rebḥeḍ ?

Tadyant-agi icuden  tudert n umdan ɣer wakal anda id yefruri &nbsp,; Matoub  ifeser-itt-id  akken ilaq deg usefru ines «  terwa n lḥif ».  Deg ixef n usefru –agi (yebna Matoub  am akken d tanfust yettawin amdan alama d tilist n yiman-is)  yebda  s tuzma deg atmaten yekcem waḍḍu n lexdaɛ akked d yir aseḥseb . Atmaten-agi  wukud , nniqal, tagrawla tebda tegger imɣi,  ziɣen d nefs kan i yeččuren. D zhir ur nemɛin kan i yesṭuqten !   Wama deg annar n imenɣi, ssan amzun d ixmir,   seɛraqen lǧera  i ṣṣwab acku  d ttnefxa akked  ucufu n uqendur i ttawin yid-sen d aɛwin : «  ttzuxun hedren/ kran n yemdanen/ad bedlen aggus i tmurt ». Zux, aburef, taggalit s aḥeq nekk d wigi i d-iferdisen s wacu ččuren lfuci ttawin ger ifasen-nsen : «  Leḥbas ad zemmen/ neɣ aten hudden/ cetwa as ksen tagut »  neɣ diɣ : «  ggulen ur ḥenten/ tamalalt a tt-id ksen/ ur tettnekkar tsekurt ».   Xas akken  teɛjajat n leɣrur id yettṣudun terra aɣebar s allen,  werǧin tedrig tidet ɣef umadyaz, imi akken qqaren at zik : «  yettban usigna s wacu tekkat ». 

Lyafuxa n umdan yemɛabaren akked tidet d aken ines lekdeb , xas teḥḍem , tezga akken ibɣu iḍul lḥal d telqa n telqaq iccuden  ixef  n yal  yiwen  ɣer timadit-ines. Ulac tikelax deg urar n tudert akked lmut.  Amdan neɣ agdud mi t-id rran yiɣerban ur yeṭuqet ara ufran zdat-as. Yiwen ubrid i wullem : asburu n tlaba n tɣisit neɣ  tuṣra s tlaba n yiseɣ. Amdyaz  yeẓran d akken ulac lebni ɣef yijdi, ulac tayerza ɣef agris ,ulac anṣib di tɣerɣart,  yesawel i tarwa akken ad aten isteqsi ma yella ṭamaɛ deg ulac neɣ ma   ad yarrew  ubudu lexrif ?

 Maca, di tebḥat  n  usemɛenter ger  tidet akked tikerkas,  tucḍa  tesenta tucar-is deg ixef n ugdud.  Tetteceliḥ di tinekit-ines am akken yettceliḥ lḥif di « Nekk » n umedyaz ur nezmir ad yerwel i taluft neɣ ad yeqqen allen-is fell-as. Lemwaji id iḥamlen si yal tama,   ur tezgilent ur zgilent timeti wuɣur iccud yiri-is.  Di lhejna n lḥir i-itenḍen ɣef tasa-s,   yunnag ɣer  ugni n tuzmiwin.  Tikwal nettaf-i tezzem deg iman-is , tikwal deg wid yerra d atmaten, tikwal ula deg imawlen . Yekfa uqili, ifuk udari imi tidet ur tessin ara  asefran ger wa akked wihin :

 «  fkiɣ ɣer ssuq isem-iw

ɣer reḥba iẓẓayriyen

ad yezenz imaṭawen-iw

ma llan wid  a ten-yaɛen… » 

neɣ  « Ɣef yisem-iw id mǧazen/ as ḍlen qerḍren/ win i s-yeslan ad yesmumi »  anda nniḍen d asḥisef : «  a nneɣ a baba d yemma/ ur ken- cbiɣ-ara/ tili ass-a aqli ger-wen ». Simmal yettendekwi  yixef ɣef tuṣda n zzman, leɣder n watmaten simmal yesiqisiḥ  umedyaz  deg awalen-is.  Udem-is umu yeḍla iselwan ,  yezwi leḥya akkin, ideqer aḥazeb ur d nettawi akken leɛyub yellan ad  ufraren nnig  wadal n tikerkas yessan  ɣef tiswin akked ulawen : «  rniɣ deɛwessu imawlan/ tewwi-yi ger ifarawen-is » neɣ  «  ad regmeɣ uqbel iman-iw / uqbel a neziɣ ɣurwen », «  ass-a udem-iw jerdeɣ s useɣwen », «  iles-iw yesfujuɣ », «  iḥcer lbeḥr-iw »….

Times n reffu tzeher, teseknef deg ifyar , deg awalen alarmi yuɣal usefru d teḥbubt yettfegiḍen s yiẓra n wurɣu . Tidet yecbek uẓeṭṭ-as. I  wakken  ad iban ixef-is ilaq lexlas.  Yerhan umedyaz  lehna  n yixef-is, yefka-tt  d asfel  i lebɣi n tidet.  Lmenṭaq( si zikk akka, nnbi ur yettwaqbel di tmurt-is)  yettawi-d cḥani.  Bab-is a tɣunzun medden. Leḥbab( uqbel ixṣimen) deg-s ad hemjen. A tesɛun d cɣel neɣ  a t-ḍerfen : «  yezga uḍad yesweɛdi-yi », «  mazal-iten deg-i a katen/ anda diɣ ayi sweɛden » «  qqaren-as aqcic-nni d imciṭan » « Tekfa  tiɣimit n lǧema/teɣlid lɛica/ agris a igezzem iḍaren » neɣ diɣ  «  anda akken id ufiɣ leḥbab-iw/ id tt-nejmaɛen yiɛdawen » .

Temxebel tagnit , uguren ssan deg  abrid yeggunin   uḍar.  Timlalay  nnig  uqaru taxatalent di bab-nsent.  Amezdyaz yeẓra du leqrar a  teṭṭef ticeket i s- undin wussan.  Di ccew yemderkal ɣef ayen yellan. Temẓi thud d iceqfan.  Axam yettwebnan, s tidi d leɛtab, irab. Tayri  thujer imeḍqan.  Tagmet  selaw uɣdu-ines. Tmaɛ-nni n zik yemḥa :  «  tuzenzeɣ s rxa » , «  s adaynin ad  yiqnan » , « yettwaqecem ubuqal n ddunit-iw » d tugniwin yesexdem Matoub akken  ad immel telqay n  wanu wuɣur yerdem yixef-is.   Yewɛer  lɛum di tmedwa  iluɣen. Igefuren,  i d-yewwi yir asigna,  gland s leḥmali n ineẓman : «  Lbabur id i -yewwin/ ɣef  lebḥer n tismin/ yeqṣed temurt n wammus ».  Amɛaber akked timsal( tid umu ur zmirent tuyat i uɛebbi)   yegger ṣṣura deg yir tisirt.  Ixef yenɣed yeftutes,  yegla s  ṛṛuḥ,  ur yezgil ṛṛuḥ n ṛṛuh : «  ǧǧiɣ acwari n tirgin/ i ẓẓwaǧ-iw d aɛwin/a tt-kemel i tebrek ma txuṣ ». «  nedḥed am igerfiwen-rẓan wafriwen… », «  rri-yi ɣer wid iruḥen/ mi sen d sawlen/ asmi akken id tewweḍ lgira » , «  rriɣ ul-iw deg uffus-iw/ hemjen seg-s yakk medden » …

Imararen n ẓẓur,  am ucengal, ggunin ixef n umedyaz yugin kenu.  Lɛaz win it –yebɣen tewwid  ad yecrew tidi yerɣan. Amedyaz ɣef ur drigen-t timsal,  yesni tiɛaqucin n tillawt  ɣer  ṭelqa n  tidet .  Ixef-is  yuɣal d lemri deg id tettuɣal tugna n timeti deg yettidir. Tucḍa  wuɣur  yemɣebas  yiri-s d lewhi n tucḍa deg  tedda timeti. Matoub yettenjeɛ deg meslayen akken ad innin nnig wayen umu zemren. Nhuden-t  tisas, yekna leqder ɣer umilus. Yebḍa lebɣi d ifataten. Ɣelluy yewweḍ ɣer  akkin i tagara-s : «  leqḍeɣ lebwent deg iberden ». Allaɣ ur nuksen iḥulfa s lehlak i d- izedwen ɣef ṣṣura. Iḥulfa s ifaden  yulwan yuggumen i tikli : «  s kra n win ihelken yeḥla/ aṭan-iw yuggi ad yeḥlu/ lhem fell-i id yesteɛfa/ ihamej deg-i irennu ».  Yegrurec umdan si tsadarin   i d-yebna lmektub am akken tegrurec timeti seg usebdad i d-yenǧer umezruy : «  nḥamel dderz netɛegiḍ/ nettkaw am uceṭid »neɣ «  iluḥqed zhir ɣer tudrin-nneɣ, ur nesɛi-ara lḥir akken a t-nesufeɣ » . Astehzi akked berru n yiman anda ur ilaq   d iferdisen id yetteǧwan ddel ama i umdan ama i wagdud : « atten atten deɛwesu/ ceyɛen-tt-id ad tzur tudar » neɣ «  imesdurar n twaɣit, tawaɣit tezi-asen » , anda nniḍen «  s lḥif i nemuger cetwa/ ur aɣ terri tamara/ talwit mi id t-qareb a tterwel » .  Ammus iḥara  amkan di tesga.  Tizelgi tuɣal d tarigla yesenɛaten abrid ɣer yifri i wagdud neɣ i umdan.  Mi i yufgen iḍumen,  deg  asrifeg –nsen ur yemniɛ ḥedd seg unezgum  : «  xas yurad yixef-iw/ leɛyub fell-i ɣman ».

Deg abrid yettawin ɣer iberden, timeqwa n tezdeg ttiɛzizent deg agni n wammus. Illefḍen xas ma  sewḥacen,   tikwal  ttalsen-d  i lemṛar yesɛeda ṛṛuḥ akken ad iɣalet talwit .  Uqbal ad terɛad tagnit  id tettṣuḍu nesma id yesuḥuben  igafuren. Matoub  yesmesden iɣuraf n wallaɣ -is akken ad yesusem aggasen-is  s-yinnig n lexwaṭer, yeẓra tucḍa  d anamer, addud d lebɣi .Ger timcukal akked timeṣḥsal  werǧin yedrig iswi zdat wallen-is. Din mebla cekk i tezdeɣ  lhiba-s . Awal it-iferrun d awal, asekud n Lwenas  yettban srid deg ifyar-agi si yettnegi yixef-is :       Iles-iw yuɣal d isyaxen

Yezga wul ad yettiẓif

D idamen iyi-d yesneṭqen

Greɣ-d am uqajmur s asif 

Ait Slimane Hamid 

Partager