Deg tallit tamirant (moderne) taɣamsa( journalisme) teṭṭef aḥric meqran di tudert n umdan di yal tamurt, di yal timeti. Aṣiweḍ n usali akken ilaq, melmi i-ilaq d ayen iceɣban imawlan n umṣawaḍ(communication)mačči d kra. Ɣef aya yettilli- d wawal ɣef tutlayt taɣamsiwt( language journalistique) amek id illugan-is d wamek id aɣanib-is. Tira di tɣamsa tamgared ɣef tira taseklawit( écrit littéraire) di yal tutlayin yellan deg umaḍal. Lḥir amenzu n yeɣmisen d-amek ara yilli uṣiwed n lexbar (yellan neɣ id yenulfan) s yiwen wudem ara yegzi menwala ama ifaz di tɣuri neɣ yeɣra kan lqis-is. Aɣmis mexdum i yal amdan akken ibɣu yella yiswir wuɣur yeṣaweḍ di tmusni. Ɣef aya lḥir amenzu n umesjernan d amek ara yarru s tira ur teḍfir tucḍa amer tikti yebɣa ad yeṣṣiweḍ i yimeɣriyen ad tilli s yiwen wudem umu ara yewɛu yal yiwen mebla ma yemederkal ɣef kra n lewɛara neɣ n wugur di lefhem. Tineɣmest s taqbaylit (tamaziɣt) melmi kan id tellul. Tira agi deg ijernanen ur tefki ara aẓar leqayen di zzman i wakken ass-a ad tilli tsaned ɣef illugan iṣaḥen. Bexlaf tineɣmest timawit (orale) yellan zikk deg radyu tis snat, akkin ulac maḍḍi. Iɣmisen imenza id illulen (s wudem unṣib) s teqbaylit banen-d deg isaggasen n 90 menbeɛd anekcum n tmurt ɣer reḥba n tugdut. Di lawan-nni ssin yeɣmisen ḥaren tasga : amezwaru d aɣmis «asalu» sɣur akabar n ugraw i yidles akked tugdut( RCD), wis ssin d aɣmis «amaynut» sɣur akabar n tirni n yiɣalen inemlayen (FFS). Ssin yeɣmisen-agi ur ɛaṭalen ara xsin imi ala tlata neɣ rebɛa n wuṭunen id yefɣen seg-sen. Ahat tirmit (expérience) n ssin yeɣmisen-agi tegla-d s- snat n temsinrin : tamsirt tamezwarut ulamek ara yidir uɣmis yesburen tacḍat n yiwen ukabar, tamsirt tis snat ur gelɛum ara lebɣi akken ad yidir ujurnan akken yebɣu yilli-t, imi asufeɣ -ines yesutur, nnig ineɣmasen, tadrimt s waṭas. Akken ad yidir uɣmis ilaq aṣurdi. Akken ad yillu uṣurdi ilaq ad yenz uɣmis-nni acku simmal yettnuzzu simmal isaɛu ugar n yisebṭaren n usbucaɛ( pages publicitaires) yellan d rkiza tamezwarut i usekcem n iṣurdiyen s wacu ara yidir uɣmi. A hat d uguren-agi i yeswazlen tudert i waṭas n yeɣmisen id yernan defir ssin-agi id nebder yakka, amedya aɣmis «tamurt» neɣ «iẓuran». Aɣbel amezwaru ɣef acu ttemdarkalen yiɣmisen s tmaziɣt d-ugur n- imeɣriyen. Imawlen n yeɣmisen (neɣ wid yettḥarkilen akken ad sufɣen aɣmis s tmaziɣt) ttkukrun ad snulfun ijernanen s teqbaylit acku qqaren : «Anwa ara t-yeɣren ? Amek ara yenz ? Amek ara d yawwi lfeyda i bab-is ?». Aɣbel-agi, ttawin imawlen n yeɣmisen, yella deg umkan –is, imi xas akka aṭas tura i lemden tamaẓiɣt deg uɣerbaz, meɛna aḥerkel akked lebɣi amenzu (premier reflexe) n tɣuri n yeḍrisen d win s teɛrabt neɣ s tefransist id izeggiren. Ayen anect-a ? Ahat sebba teqqen ɣer lɛedda akked tanumi. Deg akken agdud( amaziɣ) yettwaḥarem si tutlayt-is acḥal d leqrun aya (ɣer aṭas n yemdanen, ar ass-a n wussan mazal fehmen beli tamaziɣt tella d «lehja», d tantala ( dialecte) kan. Di Lbal-nsen tamaziɣt mačči d tutlayt s lekmal-is. Ɣer ɣer-sen taqbaylit telha kan i useqdec deg axxam, d awezɣi ad tɛebbi tikta neɣ isalen, neɣ tamusni) ur yenum ara yeqqar s tutlayt-is iɣmisen neɣ idlisen. Tira ɣeẓẓifen s teqbaylit tettaẓay ɣef aṭas n wemdanen ula seg wid yeɣren zeɛma tamaziɣt di lakul. Ahdu yesehwahme ticki ara d nnef belli ula d-iselmaden n tmaẓiɣt aṭas seg-sen ur neqqar ara s tutlayt-agi. Amek nebɣa ihi( imi akka i yella lḥal) ad yettuleqem lḥawj n tɣuri s tutlayt-nneɣ deg ul n terwa-nneɣ ? Astehzi akked d uhḍiqer n timadit-nneɣ d wayla-nneɣ i yeǧǧen tameslayt tegursel deg ufezqi n wer addud. Maca sebba mačči ala tigi, imi lɛib yekka-d diɣen sɣur wid yettarun deg aɣmisen s tmaziɣt. Tuget seg-sen ur sɛin ara tasleɣt tameɣnasit (formation journalistique), ma d wid ikesben tasleɣt-agi ur ssin ara tira s tmaziɣt. Ɣef aya, tamara, ttefɣen imegraden( articles) n tmaziɣt s wayen yellan mačči s wayen ilaqen. Ahat akken a nesɛu tamuɣli iwaten ɣef ugur-agi tewwid ad tilli tezrawt tamusnawt(etude scientifique) ɣef tira deg aɣmisen s tmaziɣt amer aɣ-id iban anda yella lexṣas, anda llant tucḍiwin. Ilas tazrawt ara aɣ-id yemlen anda neṣaweḍ (deg aḥric-agi xerṣum) ma yella dɣa yuella wanda neṣaweḍ. Ilaq tazrawt –agi ad teglu s -illugan ara ḍefren yimeɣnasen (ur ilaq ara ad qimen kan d-imeɣnasen) yettarun s teqbaylit ama deg ijernan, neɣ di radyu, neɣ di tilibizyu, neɣ di lweb. Akken tazrawt-agi ad teglu s lfeyda i tira tineɣmest s tmaziɣt, ilaq a tenneḍ yakk ɣef uguren tettmagger lḥirfa –agi. Gar uguren-agi ahat tutra tamezwarut ara dyersen s annar n uskasi d tagi : «acu n udem n tira i-iwulmen akken asiweḍ n usali i yimeɣriyen s tmaziɣt ad yilli yeddez yebrez ur tenniḍ ara fell-as takka n ccek?» Tuttra tis snat ɣef acu i-ilaq umjadel d tagi : «amek ara neskcem ɣer laqaleb n tutlayt tanaṣlit awalen imaynuten tesutur tudert tatrat mebla ma tuɣal temslayt d tabaranit ɣef imawlen-is wi ?» Tuttra tis tlata iɣ id yettbane n tlaq d tagi : «acu n ubrid ara nneɣ akken a nreṣi deg ul n-imaziɣen (a beɛda wid meẓiyen) lḥawj n tɣuri s tutlayt-nsen ? Amek ara nner tiɣin n yeɣmisen s tmaziɣt tekcem tanumi ɣer medden, tuɣal d lɛedda ?»
Ait Slimane Hamid