Yeqqar lemtel : « taṣṣeṭa ur nerri tili a wer tilli ». Deg tazwara n isaggasen n 90 lldint tawwura ɣef tugdut. Ldint ɣef leqdic di tsertit, ɣef leqdic deg yidles s wudem n tidukliwin tidelsanin.Teqbaylit tebda tettwaqbel deg aṭas n yimeḍqen ( deg tisɣunin id yettfeɣen ɛinani, neɣ deg yeɣmisen). Icannayen ɣef medlen-t tiwwura ( am Slimane Azem, Matoub Lounes, Ait Menguellet, Ferhat Imaziɣen imula) uɣalen ttɛadayent-d tizlitin-nsen deg umaṭaf wis ssin ) , llant-d tifeskiwin timenza n temdyazt tamaziɣt am tafeska n Si Muhend U Mhend di Michlet,Larba Nat Iraten, Tizi Rached ddew laɛnaya n Ugaruj Rabah, Ben Mohamed, Ahmed Umaziz deg useggas n 1989 neɣ tafeska temenzut n Yusef Uqasi deg ata Jennad deg useggas n 1990. Si tama nniḍen yebda yettllal-d umezgun s teqbaylit ɣef tella di lmendad tefska n umezgun Slimane Azem deg tasdawit Mouloud Mammeri deg useggas 1991. Sinima s teqbaylit yebda tesufuɣed timajatin-ines s demma n Bouguermouh id yerran ungal n Mouloud Mammeri « tawrirt yettwattun » d asaru…
Limer id-ak terbiḥ a yul tallit am tin tettufares akken ad yilli usijhed n lebni n timadit-nneɣ. Necfa amek di lawan-nni ttwaksen xemsa ɣef yimmi, tuqten-d yeɣmisen, , zehren ikabaren, timesbaniyin ttemyeḍfarent deg iberden ta defir ta, radyuwat akked tilibizyun yuɣal-asen-t –id wazal. Di ccew widen ur nesɛi lmenṭaq ḥaren-d amur i unejmuɛ d umeslay, widen yenfan kecmen-d s-aɛaciw am akken i s-iccer Matoub Lounes deg ifyar –agi : « Knant-d tiṣeḍwa ibeɛden/ ttwaksen xemsa ɣef yimmi ».
Di lḥir neɣ d izedwa n umaynut id hubben ɣef tmurt , yal wa yenna-as : « tura d ayen yeffeɣ leɛtab ɣer tafat ». Nenwa nerbeḥ dayen-nni ! Tunṭicin id yeɣlin gar ifassen-nneɣ am tillelucin yesdhuyen agrud, zerɛent tmaɛ deg ixfawen n wid yesizwiren asirem ɣef tmuɣli, cḍeh ɣef uḥiḥa xas akken di lawan-nni at usekud laqayen nebhen-d ɣef ayen id teddun , ɣef ayen iɣ-yettraǧǧun :
Ur sefcaleɣ imdanen
D teswiɛt i-iḥarcawen
Ur aɣ-tesuɛed ara
Marrent tiregwa n idamen
Mejden yimdanen ad mejden
Ur yefri wara
Lẓẓayer ɛazizen
Tettwagzer tekfa
Ayen id yeqimen
D tisigar ass-a
D biḥwassu ara tt-ileɛben
D imcumen ara d yuɣalen
Yakk si zzaman akka .
Zhir n yir tallit-nni am yir ṭebel si meɛid id yefka ṣda-ines. Di tili, wid yettrebin timenqas ggunin melmi d-ass-nsen. At nniya ddan, lḥan di llem n wayen akken id yenulfan mebla me ḥabren, ma yelha neɣ dirit. Imcumen yesmendagen isufa n cwal qassen anwa aɣrab ara ḥuzen akken ad yegrireb uxxam ɣef lsas. Ziɣ ulac imenɣi id igellun s txasarin ugar uzal akked times am yimenɣi di tesga n waxxam am akken is-yenna Lounis Ait Menguellet :
Acḥal i tecbeḥ lfetna
D waxṣim id yefka lḥal
Talluft akken ibɣu tella
Tettban ssebba n cwal
I waxsim id yenulfan
Ma id ikker deg axxam-ik
Ma tesusmeḍ
Rebḥen yisɣan
Ma tewteḍ
A tḥazeḍ iman-ik
Nesmed tanafa , yuɣal mi id nuki nuffa isekilen –nni id aɣ yezdin( MCB) mzerwaɛen ɣef lluḥ n yir tisertit. Yekfa umusu adelsan amaziɣ yebḍa d ifataten . Iɛagalen-is kra zedwen ɣer ukabar n inemlayen, kra ɣer ukabar n imegdayen. Iḥar leɛqal amek ara d yesukes ṭelqa ( anẓaḍ) deg arekti yeɣunza yiɣes. Nesmed tanafa , mi d nuki nuffa yeɣli yidles ɣer gar yir tuɣmas, armi yugar ynicerig tafawe-tt. Ta deffir ta, ticemuɛint-nni newa nesaɣ-iten-t bdant xettin s nnuba . Yexcawet wallaɣ , amedyaz isuɣ :
Kul mi ṣṣawḍen
Ɣer lebɣi-nsen
Kul mi teḥla
Taddukli-nsen
Ad yass kra
Ay zerɛen taɛdewt gar-assen
Nettuɣal ansi id nekka
Nḥulfa s tagmet tuḍen
Ussan zerrin nekni Ndha-d d-imenɣi nnig lkanun armi nettu asigna id yewwi wabbu n yir tifenza nesruɣuy. igenni ur d yeclig deg-nneɣ , inecded leɣmam ara yerran agafur d leḥmali. Deg akken iceɣbeɣ yir imenɣi gar-nneɣ yufa abrid ucengu akken ad yekcem tasga, yerna ad yesmendeg isufa n ijujaḥ n yir tismin id –aɣ yerwin. Werdin, di tmurt, kulci yenqedwa. Ayen id yemɣin yekcem ɣer ddew wakal, leɛyub yeṣṣer wakal ufraren- d nnig lqaɛa. Rebrab yeqhar tamurt. Dderz n lfetna ilehqed ɣef umnar n tudrin-nneɣ . Mutten d izumal n yemdanen. Neqden yitran deg igenni n tmurt…neṭṭes nukid nuffa-d akal n yidles yuɣal d asuki !
Yettkemil
Ait Slimane Hamid