(Aɣmis L’Effort algerien n 27 furar 1953)

Partager

Meslay-iyi-d ɣef ungal-inek amezwaru : uriɣ ungal “mmi-s n ugellil”, ɣer tafat n teftilt n lgaz. Fkiɣ fell-as, akk ayen yellan deg-i d tazmert.

Γef yiman-ik i d-yettmeslay wungal, anaɣ ? Ih… Aṭas n lecɣal i yi-icudden ɣer wungal-a, gar-asen win n llaẓ. Daɣen yeldi-yi-d allen akken ad waliɣ anda sawḍeɣ. Medden i t-id-qublen s lferḥ yerna-yi-d afud akken ad aruɣ ungalen-nniḍen.

I baba-k acu ixeddem ? Asmi d-luleɣ yella d afellaḥ. Deg useggas 1910, ihujer ɣer Qsentina akken ad inadi ɣef uxeddim. Deg lweqt-nni, Leqbayel mazal ur ssinen lɣerba ɣer Fransa. Syin akkin, yekcem Fransa, yufa axeddim di lmina deg temdint n Lens, umbeɛd yuɣal ɣer Paris, yufa amḍiq deg lluzin usefsi n wuzzal di Aubervilliers, anda i tt-yečččča. Zemreɣ ad d-ini&#611,; baba yenεettab aṭas akken ad d-yesker tawacult-is.

Acḥal n dderya i d-yesɛa ? Xemsa, sin d arrac. Gma amecṭuḥ daɣen yesɣaray.

Melmi tuɣaleḍ d aselmad ? Deg useggas 1935. Seɣreɣ dag wacḥal n lakulat, meεna –seg 1946 armi d 1952, sɣarayeɣ deg Tewrirt Musa, ibeεden s 2 yikilumitren ɣef taddart-iw.

Tura aql-ik d anemhal di lakul n Larebɛa Nat Iraten: Ih, seg tuber yezrin. Γaren deg-s 300 n yinelmaden, d lakul yesεan les cours complémentaires.

Yeɛjeb-ak ccɣel din ? Yelha. Nesεa aman, trisiti. Ṭṭbib d ufermasyan qerben. Ur ɣeflen ara warrac ɣef leqraya, deεnen ɣur-s. Aya yella-d acku ḥemlen ad lemden ajdid.

Tzewje&#7693,; anaɣ ? Zewje&#611,; ɣur-i setta n warrac; ameqqran yesεa 13 n yiseggasen.

Amek i d-tusa tikti n wungal La terre et le sang ? Tura i k-d-nni&#611,; lferḥ sway d-mmugren imeɣriyen ungal-inu amezwaru, yerna-yi-d deg tebɣest akken ad rnuɣ ad d-aruɣ ungalen-nniḍen. Ma d tikti n tira, tuɣ-d aẓar deg-i, mi walaɣ zemreɣ ad d-beyneɣ udem n tidett n tmurt n leqbayel. Ad iliɣ d inigi. Nekk, yellan d aqbayli. Seg zik nekk zedɣeɣ tamurt n leqbayel. Ilaq imdanen ad d-awin lexber Leqbayel cban lejnas-nniḍen. Mi friɣ ssuq d tira, yiwen n umdakel-iw yettqelleq fell-i, tal tikelt irezzu-d yettarra-yi amruḍ gar yiḍudan. Amdakel-a d Roblès, ay ssneɣ εecrin n yiseggasen-aya. Tal tikelt ideg nemlal, ad yi-d-yesseqsi: “anda tewḍeḍ ?”, “aru kan”, “aql-i ttrajuɣ ungal-inek.”. Acḥal n tikkal i d-yerza ɣer Tewrirt akken ad yi-yekkes facal, ṭamubil-is tuɣal txeddem fell-i. Ësu, i netta, awal amdakel yugar deg lqima.

Acu-t usentel d wungal La terre et le sang ? Nni&#611,; yezmer yiwen ad yaru ɣef lɣerba ɣer Leqbayel. Ferqeɣ tallit ɣef sin n yiḥricen : seg 1910 ar 1930, tayeḍ seg 1930 ar tura. Asentel n wungal “Akal d yidammen”, yeεna aḥric amezwaru. Ad aruɣ ungal-nniḍen ɣef tallit tis snat.

Acuɣer sin n yiḥricen ? Akken cukke&#611,; lferq meqqer gar snat n talliyin-a. Lεeqliya n Leqbayel n tura, yettɣerriben ur telli kifkif-itt d tin n yimezwura i d-yeldin tiwwura. Yeshel i yiɣriben n 1953, ad magren tudert di Fransa. Yeshel fell-asen ad nnamen tudert n temdint. Ma d imezwura mazal ṭṭfen deg tudrin, deg wakal, … ɣesben melmi ara d-yeččar lğib ad d-uɣalen s axxam ad wenεen tudert deg taddart. Mačči am wid n tallit-a tamirant.

I usentel d acu-t ? La terre et le sang d taqsiḍt n Ɛmer, d aqcic n rbeεṭac n yiseggasen, yedda d kra n lğiran ɣer Paris. Aya yella-d qbel ṭṭrad amaḍal amezwaru. Yella d aḍebbax n Colonie n at taddart-is, syin yuɣal d axeddam di lmina, am yerfiqen-is. Yiwen n yi&#7693,; ur yeẓri amek, ad yenɣ yiwen deg yirfiqen-is. Ur yezmir ad yuɣal ɣer tmurt, s lxuf n tririt n ttar n yimawlan n win yenɣa, yeddem rray ad iseḥmu amḍiq di Fransa. Xmestac n ssna zrin. Lemḥadra akk iḥuder yeğğa-t lxiq d unejmuɛ ɣer wakal n lejdud i d-isawalen. Yeddukel-d d tmeṭṭut-is Marie, d taparizyant. Anagar i zrin sin n yiseggasen segmi d-yuɣal, ad teḍru tkesna (Tragédie).

Yella wayen i d-tettheyyiḍ nniḍen ? Ih. Ayen i d-icudden ɣer tudert n Leqbayel meqqer. Lewεara tezga deg wamek ara t-ifesser yiwen fiḥel ma ixun.

A d-ternuḍ kra ɣef ungal mmi-s ugellil ? Yezmer ad d-yili. Meεna ad t-id-yezwir yiwen n wungal ideg ara d-ddun unuɣen n Brouty, d takemmict n tudert n Leqbayel: tajmaɛt, tala, ssuq, tuɣalin n yiɣriben, … Ad yekfu s kra n tmucuha.

Melmi i tettaruḍ ? Deg wass, ceɣleɣ d uxeddim. Deg yiḍ d wussan n tɣimit ttaruɣ. Deg tugett n lewqat, ttaruɣ alamma d rebεa n twerqatin, anagar ussan anda tikti treggel i tira. Imar, ḥebbse&#611,; ur snunnuteɣ kra ɣef yiman.

Tira-inek teṭṭafar kra uɣawas (plan) ? Di tazwara, zeddiɣ-d tira ɣer yiwet n tikti, akken i tedduɣ deg tira, i d-ttwenniεeɣ iḍrisen. S wawal wezzil, ẓriɣ anda tedduɣ. Akken ttqeddimeɣ deg tira, kemččment-d tlufa d tedyanin iwumi ur d-heyyaɣ kra.

Iterrasen iɣef d-turiḍ anwa amḍiq tuɣeḍ gar-asen ? Ttiliɣ deg umḍiq-nsen, sutureɣ-ten. Γer taggara, d nutni iyi-d-yeqqaren acu ara aruɣ.

D amaru d aḥlayli. Anwi ungalen tḥemleḍ ad teɣreḍ ? Γriɣ aṭas. Ayen d-yeṭṭef ufus ɣriɣ-t. Ma d tura uɣaleɣ ttextiri&#611,; mačči am zik. Ëemleɣ ungalen anda asentel isenned-d ɣer talsa, wid anda amaru yeskuna-d udmawen akk yezmer ad yesεu umdan. Anaɣ amdan ur yelli dir-it akk, ur yelli d lεali-t akk. Amaru, akken walaɣ lecɣal, ur ilaq fell-as ad d-yemmeslay ɣef talsa sufella sufella kan. Acu tenniḍ ?

Yerra-tt-id ɣer teqbaylit

Mohand Ait Ighil

Partager