Yebda leqdic-is usnan, asmi i yella d aselmad deg yiwen n uɣerbaz aṭurki i d-yezgan di temdint n Dimecq. Yeslul-d yiwet n tdukla tussnant i d-yellethan s ujmaε n yidlisen iqdimen akked unadi ɣef tarrayin n uselmed s tutlayt taεrabt. Yejmeε-d xilla n yidlisen iqdimen iɣef kebsen kra yimdanen deg yixxamen-nsen neɣ di leǧwameε. Yes-sen yeslul-d snat n temkerḍiyin timeqranin i mazal ar wass-a : « Dar al-kutub adhahiriya » di Suriya d « al-maktaba al-xalidiya » yellan di Yirucalim (Lquds).
Tilelli i as-tefka tedbelt n yimiren, teǧǧa-t ad yaf tifrat i wuguren-a n uselmed. Yesnerna amḍan n yiɣerbazen di akk timnaḍin n tmurt n Suriya, yelletha-d s useεlem n yimawlan s tixuṭṭert n uɣerbaz, iqenneε-iten akken ad serḥen i tarwa-nsen ad tɣer abeεda tiqcicin.
Γef wakken yura Dr Mazen Al-Mubarek (tasdawit n Doubai) : « Cheikh Tahar El Djazairi ilmend n leqdic-is, yessaweḍ di kra kan n lweqt ad yerr taεrabt d tutlayt n uselmed s wudem unsib ». Aya yella-d s ssebba n leqdic-is di tira n yidlisen uɣerbaz d wahilen n uselmed. Wid i yuran fell-as, cehden-d akk « D tamusni-is n tutlayt tafransist i t-iεawnen iwakken ad yeg s taεrabt ahilen n uselmed icuban ɣer wid n tmura n umalu ».
Rnu ɣef leqdic-is deg uselmed, yura aṭas n yidlisen deg uḥric n tesreḍt akked umezruy. Yeslul-d ayen umi semman : « Aqusis n Dimecq » ideg yessemliliy imusnawen d yirgazen n tsertit n tallit-nni. Deg uqusis-a sqerdicen timsal icudden ɣer tmetti d taluft n uslelli n tmura n waεraben yellan ddaw uzaglu aεutmani. Dayen i as-d-yewwin taεdawit n udabu i yeqlen yettnadi fell-as akken ad t-yeṭṭef.
Deg useggas n 1907, yerwel ɣer tmurt n Maser anda i yelletha d tira n yidlisen akked tɣamsa. Deg temsal n tɣuri yeqqar : « Ad ken-wessiɣ ɣef leqraya. Acu kan yelzem ɣef yal yiwen deg-wen ad yexdem tafellaḥt neɣ ttjara neɣ kra n ssenεa akken ur d-yettegray ara d aḥlil ɣer wid yeṭṭfen adabu. Wi ma uḥwaǧen-ken ad ken-sxedmen neɣ mulac ad ken-ǧǧen i laẓ ».
Ccix Taher d win yuɣalen ɣer Suruya asmi tewwi timunent-is deg 1919. Din rrant d anemhal ɣef temkerḍit Dar al-kutub al-ḍahiriyya, rnan fkan-as amkan di tkadimit n tutlayt taεrabt. Acu kan ur yerni ara aṭas di tudert, imi yewweḍ leεfu Rebbi deg 1920, aseggas mbeεd tuɣalin-is.
S wakka, Taher Aweɣlis ad yernu isem-is ɣer zzmam n yimaziɣen umi tettunefk tegnit di tɣermiwin tberraniyin akken ad ufraren di tmusni. Am netta am : Ben Ǧerrum, Saint Augustin, Apulée d wid-nniḍen i d-yeǧǧan limarat deg umezruy n talsa.
Tamurt n Lezzayer iɣer ttuɣalen yiẓuran-is, terra-yas tijmilt s tukci n yisem-is i yiwen uɣerbaz alemmas i d-yezgan di Lebyar (Lezzayer tamaneɣt). Amagrad-a daɣen i nebɣa ad as-yili d tijmilt.
Mokrane Chikhi
