Asenfar i yebda Salih ben Tarif…ikemmel-as Remdan at Mensur

Partager

« Yettwaṭerjem Leqran γer nnig n 40 n utlayin.Ṭurkya, Pakistan, Andunisiya d Iran,timura-ya akken llant,sεant Leqran yuran s tutlayin-nsent,di Lmerruk(am tmura-nniḍen n Tmazγa) werεad aya ur d-yeḍri.Di lqern wis 10,tagelda n Berreγwaṭa tessuqel Leqran γer tmaziγt,acu kan tagelda-ya sseγlin-tt yimussuyen isunniyen yellan di tallit-nni,acku ttwalin deg usekkud-nsen,ayen txeddem d lekfer,d tuffγa i ubrid n sswab ;sserγen kra yellan d nnesxa yuran s tmaziγt.Tura i d-yeqqimen deg-s ala kra n yifettusen,ttwaḥerzen deg yisalayen n tmura n Lγerb ».Ta d yiwet n tseddart i d-nekkes deg umagrad « Leqran s tmaziγt yessagad adabu »,i yura uγmis agnizi The Economist i d-yeffγen deg ass n 13 furar,1999.

Deg tseddart-a,nezmer ad nefhem ayγer ger yigduden imselmen,ala imaziγen ur nesεi ara Leqran yura s tutlayt-nsen.Γas ma tessaweḍ tgelda n Berreγwaṭa ad as-tegg lsas i usenfar-a di lqern wis 10,maca tigeldiwin timaziγin-nniḍen i d-ilulen di tallit-nni,bḥal tin n Lmuwaḥḥidin d Lmurabiṭin,nnuγent mgal Berraγwaṭa,ttwalint ayen i txeddem d lekfer,d tuffγa i ubrid n sunna.Ahat sseba n waya,d laman-nni i sruḥen yimaziγen seg zik ama di tutlayt-nsen neγ deg yidles-nsen armi i ğğan amkan i tutlayin d yidelsan iberraniyen ;s wakka sruḥen yiwet n tegnit n wureγ i asen-yettunefken di tallit tineslemt akken ad binen ger yigduden bḥal ifarsiyen d yiṭurkiyen.Γas akk aya,lebγi n tririt n wazal i tutlayt d yidles amaziγ ur yejli ara,imi i teγzi n umezruy,nnernant termitin n wid iεerrḍen ad arun s tutlayt tamaziγt awal akk εzizen γer yimdanen,awal akk yesεan azal ger wawalen :Awal n Rebbi.

Amezwaru akk i yessuqlen neγ i yuran Leqran s tmaziγt,d Saliḥ ben Tarif.Deg usenfar-is,Saliḥ iruḥ γef libεid,mačči kan d tasuqilt i yegga,maca yessufeγ-d Leqran d amaynut i d-yettwaweḥḥan seg wansayen n yimaziγen.Saliḥ ben Tarif « Nnbi amaziγ »,netta d aqerruy n tgelda n Berreγwaṭa i tesbedd teqbilt tamaziγt n yimesmuden deg tama n umalu n Tmazγa di lqern wis 10.Ger wayen yellan d sseba n tlalit n tgelda-ya,d akeččum n waṭas n yimaziγen n tallit-nni γer umussu n yixariğiyen i yettnaγen mgal meḥyaf i ixeddmen lḥukkam aεraben deg yigduden imselmen-nniḍen bḥal ifarsiyen d yimaziγen.Saliḥ neγ Saliḥ Lmumnin am akken i as-ssawalen,yura adlis s tmaziγt deg-s tmanyin n tsurtin.Tisurtin-a γef akken i d-yenna fell-asent umnadi Mohand Akli Haddadou deg udlis-is(Les Berbères Célèbres) ;azgen seg-sent yesεa ismawen n nnbiyat i d-yettwabedren di Leqran,azgen-nniḍen yesεa ismawen n yiγersiwen am :afulus(ayaẓiḍ),tasekkurt d ujrad.Rnu γef waya,yexdem-d isuḍaf(leqwanen) n tesreḍt(ddin) ideg yella wanda mgaraden akked wid n yimselmen-nniḍen,imi netta yella wayen i d-yugem seg wansayen iqburen n ugdud amazi&gamma,;am ugdal n zzwağ seg nnig n yiwet n tmeṭṭut,asiḥlel n usdurwec akked ukacef,iḥerrem učči seg uksum n uyaẓiḍ aγersiw ttqeddisen s waṭas yimaziγen.Nnig n tlata n leqrun i teḥkem tgelda n Berreγwaṭa qbel ad tejlu ladγa s ufus n Lmuwaḥḥidin i iğehden mliḥ di tallit-nni.Γas ma aγelluy n tgelga-ya,yegla s kra n later n tallit ideg ẓullen yimdanen s Leqran i qqaren s tmaziγt,ddren tisreḍt-nsen s yidles-sen,ad iqim Saliḥ i lebda di cfawa n ugdud n Tmazγa,d amezwaru i yuran Luqran s tmaziγt,d amezwaru i as-yeggan leqrar i tutlayt d yidles amaziγ.

Σlaḥsab n wayen i yura umazray Al-Bekri deg udlis-is(Aglam n Tefriqt Ugafa),yella daγen di tallit-nni,yiwen i yessuqlen Leqran γer tmaziγt,wa d Ḥamim,netta seg teqbilt n Γumara(tezga-d di Tétouan-Lmerruk).Ula d netta am Saliḥ,yegga isuḍaf n ddin i yemgaraden γef wid n yimselmen-nniḍen,yerna isemma iman-is « Nnbi »,yettwaceyyeε-d akken ad iseggem tisreḍt i swaγen waεraben.Γas ma Lmurabiṭin εujlen deg-s nγant,tisreḍt-is tedder armi d taggara n lqern wis 11.

Aṭas daγen i d-yeqqaren,belli Lmehdi ben Tumert,win i d-yeslulen tagelda n Lmuwaḥḥidin,γas ma yennuγ mgal imussuyen-a yessemlalen ger tesreḍt d yidles,ula d netta yura Leqran s tmaziγt,acu kan adlis-a i yura yettwaγebba am akken i teḍra d yidlisen-nniḍen n tesreḍt yuran s tmaziγt di tallit-nni.

Σeddan εecra n leqrun γef tallit tineslemt,di taggara n lqern wis 20,lulen-d d yimussuyen yettḥaraben γef yidles amaziγ mgal tidyulujit taεerbuslamit ideg nexxrent tmura n Tmazγa.Γef akken i d-qqaren waṭas n yiγbula,Muḥemmed Uharun ad yeεfu Rebbi fell-as,netta seg yimeγnasen imeqranen n tmaziγt,d netta daγen i d amezwaru i yessuqlen Leqran γer tmaziγt di tallit tamirant.Acu kan adlis i yura ur yetwassen ara imi ur d-yettwaseẓreg ara.Deg useggas n 1998,amusniles(linguiste) Kamal nayt Zerrad,yessufeγ-d tasuqilt n kra n tsurtin.Mebla ccek iswi n tsuqilt-a mačči d asefhem neγ d almad n wawal n Rebbi,maca d askan n tzemmar i tesεa tmaziγit akken ad tessenfali ula d nettat γef temsal n tesreḍt am tutlayin-nniḍen.

Deg useggas n 1999,yessufeγ-d uselmad n umezruy Johadi Lhoucine,tasuqilt n yinumak n Leqran s tantala tacelḥit i yura s yisekkilen n taεrabt.Adlis-a yelḥa s waṭas di tmurt n Lmerruk.Kra n yiseggasen mbeεd,yessufeγ-d uγlif n tγawsiwin n ddin n tmurt-nneγ tasuqilt n yinumak n 13 kan n leḥzab seg Leqran i d-yessaẓreg ugellid n tmurt n Suεudiya Fahd ben Abdelaziz.Aṭas n wawal i d-yellan zdat n ttesriḥ i fkan yiduba n tmura n Tmazγa(ama d Lmerruk neγ d Lezzayer) i usuqel n yinumak n Leqran γer tmaziγt,acku kra kan n yiseggasen deffir n tallit-a,iduba-ya mačči kan geddlen asuqel n Leqran γer tmaziγt maca geddlen ula d tamaziγt s timmad-is.Aṭas i yerran sseba n ttesriḥ-a,γer umḥizwer i d-yellan deg yiseggasen-a ineggura ger tuddsiwin n tesreḍt tineslemt akked ligliz tamasiḥit taprutistant.Yuγ lḥal imasiḥiyen seg aṭas-aya i suqlen linğil γer waṭas n tantaliwin n tmaziγt,yerna urant akken iwata.Ilmend n waya,llan daγen wid i yesneqden tasuqilt i d-yessufeγ uγlif n tγawsiwin n ddin,imi ur qudren ara deg-s tamaziγt i yuklalen mačči kan ad tefk inumak n Leqran akken ad teqqim turez γer taεrabt « tutlayt timqeddest »,maca tezmer ula d nettat ad tessenfali Leqran am tutlayin-nniḍen iγer yettwasuγel yakan ;rnu γef aya,wid i yuran tasuqilt-a ur qudren ara tira tumrist(talatinit) i yes-s sselmaden deg yiγerbazen neγ i yes-s ttarun yimyura,yerna tuget n wawalen i smersen deg-s,d awalen n taεrabt γas ma yella unamek-nsen s tmaziγt.Ma nmuqel γer leqdic i yegga Johadi Lhoucine,ad naf γas uma s yisekkilen n taεrabt i yura adlis-is,maca yefka mliḥ azal i tutlayt,amawal i yessexdem deg-s di tugti d awalen n tmaziγt i d-yugem seg uγbalu n tcelḥit yellan d tamerkantit ladγa deg ayen yeεnan awalen d tenfaliyin icudden γer tesreḍt.

Armi d aseggas n 2007 i iqedder ad teffeγ i tikelt tamezwarut tsuqilt takemmalit n Leqran s tmaziγt ideg tettwasexdem tira tumrist n tmaziγt(talatinit d tifinaγ) mebla ma yella-d usεukkez γef tutlayt taεrabt wala isekkilen-is.Leqdic-a yesεan azal d ameqran,i t-ixedmen d mass Remḍan at Mensur,yekka deg-s xemsa n yiseggasen,yessufeγ-it-id γer teẓrigin Zyriab i yettkelfen s ufraq-is ladγa γef tnedlisin n tmurt n Leqbayel ideg nzant nnig n 1000 n nsaxi.

Dduktur Remḍan at Mensur i wid ur t-nessin ara,netta d yiwen n umusnaw ameqran deg tussna n takrura(chimie),am akken daγen i yesεa tamusni d tameqrant deg ayen yeεnan timsal n ddin.Mass Remḍan at Mensur,mačči kan yessemres di tsuqilt i yegga isekkilen n tmaziγt (talatinit d tifinaγ),yessemres daγen awalen i yezdin akk tantaliwin n tmaziγt akken ad yefk udem n Leqran i zemmren ad fehhmen yimaziγen akken ma llan.Akken ad iεiwen imeγri neγ xersum win ur nezmir ara ad d-iγer ;yal adlis isedda-d deg-s asidi(CD) ideg yezmer ad isel yiwen i tγuri n settin ḥizeb yellan zdaxel.Tasuqilt i yexdem mass Remḍan at Mensur,telḥa mliḥ ger yimezdaγ n tmurt n Leqbayel d wid n Tmazγa s umata,d ayen i yeğğan tiẓrigin Zyriab ad sufγent adlis-a i tikelt tis snat mbeεd mi yegget fell-as usuter deg tnedlisin.Aṭas daγen n wudmawen n uḥric n ddin d yidles n tmurt-nneγ i isetreḥben s udlis-a,gar-asen aneγlaf n tγawsiwin n ddin Abu Abddallah Ghoulam Allah,i yesnemren s waṭas amsuγel d teẓrigin Zyriab.Yenna γef udlis-a mass Noreddine Nacib,anemhal n teẓrigin Zyriab i uγmis n La Tribune n wass n 27 yennayer 2007, « Mačči d aznuzay-is i aγ-yerzan nekni,maca nebγa-t ad yili d aγbalu n yidles d tussna ara iεiwnen deg ussisen n wawal n Rebbi i yimdanen akken ma llan ».Ma d mass Remḍan at Mensur yenna γef ssebat i t-yeğğan ad yegg leqdic yecban wa : « Nebγa Leqbayel ad slen s tmeslayt-nsen ayen umi qqaren awal n Rebbi,nebγa daγen tasekla tamaziγt ad taweḍ γer yal amkan,imi idlisen n ddin aṭas i ten-yeqqaren ».

S wakka,mass Remḍan at Mensur yettusemma d win i ikemmlen i usenfar n usuqel n Leqran γer tmaziγt i yebda Saliḥ ben Tarif di lqern wis 10,mebla ma nettu daγen leqdicat-nniḍen yemmugen deg ubrid-a ula d nutni s wazal-nsen ;ama d wid i yessuqlen kra kan n tsurtin neγ wid yessuqlen inumak.Mebla ccek seg mesya γer zdat,ad ilin wid ara d-yerren γer tutlayt-nneγ ama d Ssaḥiḥ n Lbuxari neγ win n Muslem yellan d amuden n Lḥadit n Nnbi fell-as taẓallit d slam.A wi yufan idlisen akk n ddin inehhun γer lxir ad ilin s tmaziγt am akken i llan s tutlayin-nniḍen ;acu kan ilaq ad tili lemḥadra seg yidlisen n yimussuyen imṭurfa i inehhun γer cwal,wi ur uklalen ara ad ilin s tmaziγt,tutlayt i nettqeddis.

Mokrane Chikhi

Partager