Accueil Tamazight Yennayer, gar tenfust d tilawt d lebni n ccetla

Yennayer, gar tenfust d tilawt d lebni n ccetla

35183
- PUBLICITÉ -

Am yal aseggas, igduden imaziɣen ttebdaden i usfugel n umenzu n useggas Amaziɣ . Yal tamnaḍt d acu n wansay s wamek i d- yettili usfugel-agi. Annect-a yemgared si tama ɣer tayeḍ. Lɣerẓa n unamek n usfugel n yennayer teqqen ɣer tedyant n umezruy yeḍran 2963 n yiseggasen aya. Agdud amaziɣ yettaga azal i wass n 13 janvier( ɣer kra 12 di janvier) acku azemz-agi yerra lwelha ɣer taggara n ṭrad i d-yellan gar tiserdest n yimaziɣen d tin n yiferɛunen n Maṣer (950 n yiseggasen uqbel talalit n Sidna Ɛisa) anda agellid Cicnaq yekcem akal n taxlijt n Nil akken ad yessali tigelda tis XXII tmanaɣt-is tella d Boubastis. Ihi, Yennayer yeqqen ɣer tikkelt tamezwarut deg ugdud Amaziɣ yettwensex deg umezruy imi ula deg «la Bible» tettunebder tedyant—agi.

- PUBLICITÉ -

Maca, asteqsi-nneɣ, ur icud ara ɣer sseba yeǧǧan imaziɣen ad ssalin tafada-nsen 950 n yiseggasen uqbel talalit n Ɛisa. Annect-a iban unamek- ines, amezruy yewwi-d fell-as. Tuttra i nebɣa ad nger ɣer unnar n tidmi d tayeḍ : acimi asfugel n yennayer, sani i tejbed lɣerẓa –ines ?

Igduden n ddunit meṛṛa bnan timadit-nsen ɣer wamud n yiferdisen : akal, tutlayt, ddin, amezruy. Maca akken ad ilal ugdud ,yernu ad yebnu aɣlan –ines izeggir i lsas n lebni n taɣerma ɣef wacu ara isenned wayen umi neqqar «tanfust timsuddest» ( le mythe fondateur).

Ulac agdud neɣ talɣant ibedden yerna tquzem akud s txidas-is , ur ntekka ɣef «tanfust tameslalit» yellan d azamul yeṭṭfen ajgu n tilin ines. Tinfusin- agi zemrent ad ilint d tidyanin yeḍran akka( s tidet) deg umezruy neɣ d tid i d -tesnulfa tidmi n tmeti n yal agdud. Anamek n wawal iban : am wakken yal agdud yeḥwaj irebbiten, ddin, akal , tutlayt akken ad yili, yeḥwaj diɣ izamulen ara yesfugel akken «Nek» n tmeti yellan d aqnaḍri n yixef n ugdud ad yezgu deg umḍiq-is. Ulac aḍu ara t-yessenquqlen.

Deg wakka, ad naf belli ( ma newwi-t d amedya) tamdint n Rome( iwumi qqaren tamdint ur n fennu, yettwabnan deg useggas n 735 uqbel Ɛisa) is- ilasen d Remus akked Romulus akniwen i d- trebba tuccent. Tamurt n Suisse tesbedd lɛezza-s ɣef yiwen waṣaḍ ( héros) Guillaume Tell yeddren di temnaḍt n Uri di lqarn wis XIV . Si tama nniḍen ,mi ara neddem tamurt n Franṣa ad naf dakken timadit-nsen tebna ɣef yiwet n tenfust i d- yeqqaren d akken nutni d les Gaulois ( awal yuzzel deg yilsawen n ugdud- agi, imi yezga yettuɣal-d ɣer-sen u qqaren lejdud-nneɣ les Gaulois) . Ɣer tama n tenfust-agi, rnan asfugel n yiwen wasaḍ i ḥesben d ameɣras amezwaru yeɣlin ɣef wakal n Fransa, wagi d Vercingétorix.

Ihi am wakken i aɣ- id- yettban, yal agdud yeḥwaj izamulen ara yezdin taswin n uɣref ɣer yiwen n yiḍelli, ɣer yiwen n wass-a, ɣer yiwen n uzekka. Azday-agi yettili-d ( d leḥtum akken ccetla ad temyeɛqel, akken ad tger isufar s wacu ara tegmu wa ad tennerni) s usfugel n wasaḍen, n tedyanin n umezruy , d ṭrad yekcem ugdud-nni yerna irebbeḥ-it. Asfugel- agi anamek ines d asbucceɛ n yixef n tmeti ( amer ḥurent wussan akked tyita n umezruy) akken «nekk» n yiɣermaniyen yeččuren aɣref-nni ad yili d win yezdin d win yekkren. S usfugel n yizamulen-agi i teksent tfiriwin ɣef yixef akked «nekk» n yal aɣref di ddunit.

Akken izamulen-agi ( neɣ tinfusin- agi) yesseftayen ljedra n tjaddit n yal aɣref, timura –agi, nnig n usfugel i asen- ttgen yigduden di lawan ( imuliyen n yal asaḍ neɣ tadyant) rennun-asen di ccan, deg wazal s ttawil n tira, amezgun , sinima, ccnawi…

Deg wakka, ad naf dakken mačči d yiwen n udlis neɣ yiwen n usaru neɣ yiwet n tceqquft i yettwasudsen akken ad tuɣal tisemɣert n yizamulen-agi ( ɣef tebna timadit-nsen) d tin ur yettḥaz uɣebber n tatut. Lebni n timadit yessutur diɣen aktayen . Aleqqem n waktay yezga d lḥir ɣer tɣermiwin-agi akken tuccar n zzman d awezɣi ad nnalent lsas ɣef wacu sendent akken ad ilint yerna ad dumment.

Si tama nniḍen, asfugel ur yeqqim ara d agujil icud kan ɣer tidet n umezruy, imi ɣer yigduden- agi ( yesbedden tiɣermiwin inumren lawan) ula d aṣaden i d- tesnulfa tsugent-nsen gan-as ccan. Anwa deg-neɣ ur nessin Robin des bois, Ivanhoé Lancelot, Buffalo Bil , Gérénémo, Sindibad, Spatracus , Ulyss, Achile…. ?

Annect-a yakk, yessenɛet azal yekseb uzamul di lebni n tjaddit. Igduden yettun asaḍen-nsen( yellan s tidet neɣ wid i d -tesnulfa tenfust) ɣebbun , kečmen deg uzabuq n nger.

Am yal agdud di ddunit, Leqbayel ( imaziɣen) ula d nitni sɛan izamulen-nsen, iten- yerran ttemyeɛqalen gar-asen( belli ttikin ɣer yiwet n ccetla), iten- yerran ggaren tamawt d akken yezdi-ten umezruy, yezdi-ten umha , yezdi-ten yimal. Cicnaq, Gaya, Massnsen, Yugurten, Syfax, Takafarinas, Dihya(Kahina),Kuseila, Faḍma N Sumer , Si Muḥend U Mḥend, Krim Belqasem, Ccix Muḥend u Lhusin, Lalla Xlija Tukrift, Mqidec bu lehmum, Lunja, Anẓar, aɛeqqa yasawalen ,Ḥmed Umeri….. d aṣaden yensex uktay akked umezruy ɣef tewriqin-nsen i lebda . D nitni i d lɛezz s wacu yezdi ssenjeq n nnekwa-nneɣ. Asfugel-nsen d netta ara yerren timadit-nneɣ ad tewwet s ugerz akken ad tezdi lqedd , ad nwali iṭij-nneɣ yuɣ di tignawt n tmura akked leǧnas.

Yennayer umu nettara asfugel si leqdim n zzman , yekcem di lɣerẓa-agi : d yiwen n lsas yettekkin di tenfusin i d- yexleq ugdud-nneɣ akken am netta am wiyaḍ ad yaɣ amur –is di talsa.

Ait Slimane Hamid

- PUBLICITÉ -