‘’Tetteddu tmaziɣt deg Sṭif ɣer sdat, xas ulamma am yifker’’

Partager

Deg tdiwennit-a, yewwi-d awal Daoud Mekhous ɣef tirmit-ines deg leqdic adelsan, deg tira, tamuɣli-s ɣef tsekla d temsal-nniḍen.

Aɣmis n yimaziɣen : Anwa-t Daoud Mekhous ?

Daoud Mekhous : D mmi-s n lεerc n At Brahem. Yefru-ri-d seg taddart n Uɣalad Imeǧǧaṭ, ilul ass n, 5 deg yebrir 1973, deg At Wertiran aɣir n ṣṭif. Yelmed leqraya tamenzut d tlemmast anda ilul. Ma deg tesnawit, yeɣra deg Wat Wertiran. Yelmed tira n tutlayt n tmaziɣt i yiman-is d amselmad (Autodidacte) wayi akk asmi yella deg tesnawit. Yerna asmi i tebda BR.TV deg yiseggasen n 1996 d asawen kan, tella tedwilt win yebɣan tamaziɣt ad yisin tira-s sɣur n Mass. Nur fell-as as-yaεfu yerḥem, hefḍeɣ-d aṭas ula d iḍrisen ttaruɣ-ten yal ass nekk d araǧu i wakken ad waliɣ tilizri, ad issineɣ kra deg teskla n tmaziɣt. Ttekkiɣ deg waṭas n tddukkliwin deg tɣiwant n Ulgraj. Tura, aql-i d anawer (superviseur) deg uɣerbaz alemmas n At Brahem, acḥal d iseggasen-aya.

Amek i d-tufiḍ iman-ik deg uḥric-agi n tira ?

Tussa-yi-d tikti n tira, asmi i bdiɣ axeddim d anawer deg uɣerbaz. Lliɣ jemεeɣ-d timucuha n zik-nni sɣur temɣarin d yimɣaren n taddart. Skelseɣ-tent deg tesfifin n zik, umebεed ttaruɣ-tent ɣef lkaɣeḍ, akken armi i d-jemεeɣ aṭas n tmucuha. D acu kan imiren, ruḥeɣ unageɣ ɣer Lezzayer ɣer, sbiṭer n Dwira, acku nekk rɣiɣ asmi lliɣ d amecṭuḥ. Rɣiɣ asmi sɛiɣ 8 n wagguren di leεmer-iw. Rɣiɣ, nekk mazal-iyi la ttmurudeɣ deg waguns. Baba, fell-as as-yeεfu, ur yezmir ara ad i yi-idawi di tallit-nni, acku aṭas n yigerdan i yesεa. Ad yawi aɣrum neɣ ad yi-idawi d. Acu, yexdem ayen yellan fell-as : yewwi-yi ɣer Ɛennaba anda i llan Icenwiten. D sbiṭer n tlemmast n Ɛennba, anda i qqimeɣ dinna aṭas n yiseggasen. Mi akken i d-uɣaleɣ, ufiɣ-d tisfifin-nni yakk rɣant, mugent d iɣed deg wakal. Acḥal i ttruɣ fell-asent, iɣaḍ-iyi lḥal … Syin, lemdeɣ-d aṭas ɣef teskla taqbaylit. Yal yal mi ara d-xelseɣ, ad d-ddmeɣ kra n usurdi, ad d-aɣeɣ yis-sen idlisen, am tesɣunin Asalu, abc, atg. Ttaɣeɣ-d ayen yeεnan yakk tamaziɣt. Akken i d-xelqen HCA, ttawin-iyi-d yimeddukal-iw idlisen i d-yeffɣen syin. Acḥal ferḥeɣ s yimeddukkal-iw, yal yiwen deg-sen deg mi ara iruḥ ad yinig ɣer Lezzayer, ad d-yeglu s yidlisen-inekk, acku ẓran belli nekk ḥemmleɣ aṭas ad ɣreɣ idlisen n tmaziɣt. D acu ula ad nekk, yal mi ara ɣreɣ adlis, ad t-muddeɣ i wayeḍ. Lḥaṣun, imir-nni ula d nekk εemdeɣ-t, bɣiɣ medden yakk ad issinen tutlayt-nsen tamaziɣt.

Ma yella wamek ad aɣ-d-tefkeḍ agzul ɣef wayen txeddmeḍ neɣ ɣef wayen tetturuḍ…

Uriɣ ungal Ussan n Tayri deg Fransa. Deg tallit-nni, lliɣ d aεeggal n tddukkla n tmerrit n tɣiwant Ulgrej (amaray amatu), yerna xedmeɣ d anawer deg uɣerbaz. Nexdem d waṭas n tddukkliwin i yellan deg tmurt-nneɣ, ama d tiddukkla n tiklat Leqser n Bgayet, tiddukkla n Itri n Uqbu, tin n Timimun n adrar, SDH Wehran neɣ tin n later n Bgayet. Lḥaṣun aṭas i neqdec i nexden yid-sen, syin neqdec d yiwwet n tddukkla n tmurt n fransa qqaren-as Abbé Pierre d tayeḍ, qqaren-as Génération 2010 n fransa diɣ. Imiren, nesεa yiwen uselway n tɣiwant-nneɣ, iḥemmel axeddim yid-nneɣ, akk d tddukkliwin i yellan. Akken akken armi i d-nebna 18 yixxamen i yimeεḍar d yiẓawaliyen, nerna-d Auberge i yilemẓiyin akked yimukan anda tturaren warrac imecṭaḥ d waṭas n tɣawsiwin-nniḍen. Neεreḍ, ad nreqqeε ixxamen n zik n leqbayel deg tudrin n tɣiwant. Lḥasun, nniɣ-ak-d aṭas n leqdic i nexdem ladɣa leqdicat n tddukkliwin-ayi n berra ddaw leεnaya n uneɣlaf n daxel n Lezzayer. Akken ẓran yiεgalen-nni n tddukkla Génération 2010 d iεeggalen n Abbé Pierre n Fransa leqdic-iw yelha, yerna xedmeɣ-d talilt (chorale) i yinelmaden yeqqaren deg uɣerbaz anda i xeddmeɣ, bɣan ad i yi-rren tajmilt ad i yi-awin ɣer Fransa, ad i yi-dawin, ad i yi-kksen cwami-nni n tirɣi i d-ibanen deg wudem-iw azelmaḍ d ufus-iw. Syin ruḥeɣ ɣer Fransa tikelt tamezwarut, qqimeɣ kan kra wussan. Iẓerr-iyi ṭbib ameqqran. Tikelt tis snat, qqimeɣ qrib 8 n waguren anda i d-yessicbiḥ udem-iw akked ufus-iw. Asmi i ruḥeɣ ɣer din i tikelt tis snat, cfiɣ ass amezwaru i kecmeɣ ɣer sbiṭer, iḍ-nni amezwaru i bdiɣ ttaruɣ ungal-iw amenzu, tusa-yi-d tikti. Yerna akken i d-ffɣeɣ syin, kra n wussan, tettawi-yi-d tddukkla La Génération 2010 imussnawen, imura d inaẓuren ɣer tddukkli, dinna i d-lemdeɣ amek ara aruɣ ungal akken iwata. Ttasent-iyi-d tektiwin n tira, uriɣ qrib 3 wungalen. Yerna ttruḥuɣ ɣer ACB anda i d-ufiɣ aṭas n tɣawsiwin ayen yeεnnan iɣriben d inaẓur-nneɣ. Rniɣ-d tamussni n tira tamεemmrit.

Amek liḥala n tmaziɣt deg lwilaya n Sṭif ?

Deg lawilaya n ṣṭif, la tetteddu tmaziɣt ɣas ulamma am yifker. D acu, qqaren-tt warrac deg lakul amenzu akked uɣerbaz alemmas.

D acu twalaḍ deg tsekla tamaziɣt s umata ?

D acu ulac imeɣriyen aṭas. Mmalen ɣer tutlayt-nniḍen am taεrabt. Dɣa aṭas i yi-d-yesteqsan ɣef wacuɣer ur ttaruɣ ara s taεrabt. Nekk, qqareɣ-asen yal ass nekk ttaruɣ taqbaylit axaṭer d aqbayli. Taεrabt, tesεa imawlan-is nekk imawlan-iw d taqbaylit d tamaziɣt s umata. Tasekla n tmaziɣt ɣas akken la tleḥḥu, d acu kan ilaq ad tili tkadimit i wakken ad teddukkel s yiwwet n tira. Tira-s s tlaṭinit i wakken ad teddu ɣer sdat. Ilaq ad tesεu imeɣriyen yal yiwen ilaq ad yesεu adlis n tmaziɣt deg uxxam-is ass-a, azekka ad t-ddmen warraw-is, ad t-ɣren.

Kra n yisenfaren-ik sya d afella…

Isenfaren-iw, sin wungalen yiwen yekfa ad yeffeɣ deg wagguren i d-iteddun, azwel-ines Tawenza Umesbrid. Ma yella d wayeḍ, qrib ad yekfu azwel-ines Tizwal Uɣerbas. Rnu sεiɣ ammud n yisefra, yekfa azwel-ines Amsedrar. Aql-i leḥḥuɣ ɣas nekk d aawali, yerna d amuḍin ɣef tmaziɣt. Kkateɣ ad rnuɣ, ad neǧǧreɣ abrid ɣer sdat. Ɣas nufa-d isennanen, d acu tella tebɣest, tmeɣnest d leḥmala n uẓar -nneɣ i wakken tutlayt ur tettmettat ara sya ɣer sdat.

Yesteqsa-t Hocine Moula

Partager