Idles amaziɣ gar wass-a d yiḍelli

Partager

Xemsin n yiseggasen zrin tura  ɣef timunent n tmurt n Lẓẓayer. Ger wayen yufan leqrar deg-s d wayen ur nuffi   tamselt n tamaziɣt( yettweɛazlen, yegujlen, yenuɣnan)  ɣer ass-a ur iban amek i d-tifrat-is. Imenɣi  ɣef izerfan n yidles amaziɣ , yebden di lawan  n umussu aɣalnaw  ur yemlal-ara  d iswi wuɣur  yesfilit menbeɛd tufɣa n unakcem aṛumi di 1962  Ayen zerɛan imeɣnasen n tagnit-nni am Omar Oussedik, Ould Hamouda, Benai Ouali, Mbarek Ait Menguellet… ur d yefki ara iguma yettraǧǧu uɣref amaziɣ   ama di lawan n tegrawla n 1954 (imi taluft  tuɣal ɣer ger waciwens sebba n trad akked d Franṣa)  ama menbeɛd timunent imi  asuter n yidles akked  d nekwa tamaziɣt  mdarkalen ɣef  «  nekni d aɛraben »  s wacu isuɣ Benbela tlata iberden azekka-nni n tilelli !  Tamselt n timadit  tamaziɣt  ɛaben imeɣnasen, imyura, imedyazen, imusnawen si 1949  ɣer ass-a teqqim tɛlaq ur teddir ur temmut. Deg abrid id yenǧer umusu adelsan amaziɣ   yezdi usirem ɣer layas. Amusu-agi a beɛda win id iḍefren tadyant n  yibrir 1980   yesuḥeb    di later-is  lebɣi  n tugdut akked  d izerfen am akken diɣ yessa d   ineẓman , d asḥisef, d facal,d  lexdaɛ, d wayen yak yellan d aɛawiq.

Lounis Ait Menguellet yellan d aktay n yimenɣi  n ugdud aqbayli  ɣef nekwa-ines yerra lwelha ɣer unect-a deg iffar-agi :

Taqsit-ik tugi ad tefru

Xas akken ɛaden wussan

Ma teriḍ-tt-id d asefru

Xas rra- s leṣab i yitran !

Ahat armi d tadyant n tafsut n  imaziɣen  deg aseggas n 1980 id tufrar tadyant n yidles amaziɣ s annar akken ilaq. Tamaziɣt ɣef qedcen s tufra  kra n imeɣnasen am Besaid Mohand Arab, Mouloud Mammeri, Sadi Sadi, Ferhat Mheni, Salem Chaker….ɛaben di tmedyazt-nsen imedyazen am Benmoḥamed, Belhanafi,   di ccna nsen icenayen am terbaɛt n imaziɣen imula, idir, Ait Menguellet, Malika Domrane ; tcereg tignawt akken ilaq defir timesbaniyin  n Lwed Aɛissi.  Iɣmisen n dunnit merra wwin ɣef usturer n waɣref  n yidles-ines. Tasedart tamezwarut  ɣer tudert n yidles amaziɣ sbeden,-tt  arrac  d teḥdayin  yellan deffir  taluft  n Ibrir 1980. Imenɣi agi ikecmen amezruy ran-t-id deg ifyar imedyazen akked icnayen n tmurt n Leqbayel :

Amacahu

Ɣef adara asen mi id terra ṣṣut

Lhiba-s tewwḍed s araw-is

Amacahu 

S idmaren i tqabalen lmut

Seɛrqen i uɛdaw later-is( Ait Menguellet)

Neɣ :

S skikda iten id fkan

Ttcabin s ilfan

D tirebɛ ɣer tizi a leḥun

Ɣer times ur nesɛi duxan

Isufa uẓan

Mi id ṣuben wat wagenun

Lḥakem bedden nejmaɛen

I ubhim nnan 

Ad yinni ayen as yenhaywun( Matoub Lounes)

Neɣ :

Tafsut n Tizi Wezzu

A lugfan nneɣ ur negzi

Yemla-aɣ-id amem ara nelḥu

Deg ubrid n tigrawliwin( imaziɣen imula)

Amusu adelsan amaziɣ  yewwid aṭas n tikta yefkan aẓar di timeti , ger asen-t  asget n tutlayin di tmurt, izerfan n umdan, tedɣemt timetit, afraq ger ddin akked  tisertit.  Tikta-agi  d t- id i tezzin di lawan-nni ( isaggasen n 1980) di tsekla i d-yettefɣen imiren s tufra s tawil n tasɣunt «  tafsut » ɣef yella Salem Chaker  di lmendad. Inelmaden  yellan d allal yeṣawaḍen  tikta-agi ɣer  yal reḥba di tmurt  zdin timeɣnast-nsen ɣer tin n yicanayen n tmurt n Leqbayel yuɣalen d nitni i d-imsiwḍen n tiɣri n wagdud akkin agemaḍ acku   di lawan-nni ddew uzaglu n ukabar awḥid( FLN)  ulac  tawil ( iɣmisen, radyuwet…) akken tawacult tagraɣlent ad  tẓer acu yesutur uɣref Amaziɣ.  Icenayen  iqbayliyen yettwasnen am Idir, Matoub Lounes, Ait Menguellet ɣefr tama n yemyura  Kateb  Yacine,  Mouloud Mammeri ɛabben taluft wwin tiɣri n wagdud ɣer leǧnas meṛṛa.  Meɛna am yal amusu id yettllaeln ,xas yesuḥub tirga n yimal ifazen,  tucar n tisertit zgant ggunint.   Imeɣnasen n umussu adelsan  amaziɣ url lin ara ddew yiwen n llem , ddew yiwen usekud !  Yal wa anwa leqwhi wuɣur imal &nbsp,; wa d ayefus wa d aẓelmaḍ, wa d anemlay wa d asihran : deg akken xerbent tikta, yerwi uẓeṭṭa  armi ayen yezdi yidles tferqi-t tasnekta( idéologie) d iḥricen . Amgared akked n beṭṭu ger watmaten n yiwen  n yimenɣi iban-d ɛinani  deffir  tadyant n Tubar 1988 asmi  amur n yimaɣnasen  n umusu adelsan amaziɣ  qlalḥen ɣer usbedi n yiwen ukabar n tisertit( RCD) wiyaḍ qnen ɣer ukabar yellan d arbib-is (FFS).  Taluft-agi n beṭṭu ger watmaten n yiwen umenuɣ d asentel ɣef ccnan aṭasn yimedyazen n tmurt n Leqbayel :

Aṭas iɣ d ggen n ccum ¨

Ǧǧen-aɣ deg unezgum 

Nettḥiri ad yali wass

Mazal la sawalen i lqum

Ad ččen cilmum

Isen id yeǧǧa Karl Marx ( Matoub Lounes)

Neɣ :

Tiɣersi teḥwaj tafawet

Tafawet tekka-d si tiɣersi

Deg uksum-nneɣ ila ntett

Nettɣumu ljerḥ s yimmi

Nessen a nehḍer tidet

Ad as nezzi ticerket

I gma-t-nneɣ mi ara d yesteqsi !( Ait Menguellet) 

  Amek i – ixef-is ? Amek i d-tagara n umenuɣ ? Amek i – imal n yidles Amaziɣ ? Ass-a ɣef akken nettwali  aṭas n  iɛawiqen i- yettwaksen ! Tamaziɣt  tuɣal d tutlayat taɣelnawt di tmindawt n tmurt( i Lmaruk d tutlayt tunṣbibt), tekcem di lakul, aṭas n yedlisen id ttefɣen s tmaziɣt, aṭas n tfaskiwin i d-yettilin ilmend   n  tasekla  neɣ idles amaziɣ, amezgun s tmaziɣt yettenerni, tella tilibzyu s tamaziɣt…maca deg ixef n yal win yeṭṭfen di tjadit-ines  yella uḥulfu  d akken tidet mazal ur nedli fell-as. Amenuɣ yettkemil ? Lejwab ɣef tuttra yella deg yifar-agi n Lounis Ait Menguellet : 

Taqṣit-ik tebɣa ad tekfu

Xas yuffa-tt-id kul zman

Xas ad teseɣzef asaru

Yiwwas ad tḥabsen wussan ! 

Ait Slimane Hamid

Partager