Asmi akken teẓleḍ tikti

Partager

Asmi akken teẓleḍ tikti, yuɣal “Nekk” n wamdan  d axṣim n yiman-is .  Yuɣal “ Nekk”  d acengu n yiman. Yuɣal “Nekk” d nedd i yiman. Gar-asen tekker lfetna  tufirt, tekker times ur nnegi duxan. Yuɣal ixef n umdan d annar  deg  yettnaɣ ixef d yixef-is, iman d yiman-is. Yecucef umdan s lkerh n yiman-is. Kra i d-teslul tidmi-s, kra i d-yebna uffus-is yuɣal  d illili zdat wallen-is, zdat iḥulfan-is. Tiliwa anda id yettagem yettwali-ten-t  d tiliwa deg uzlent timzrzuga. Kra yeseblaɛ deg ayen tnawel tamusni-s icerq-as di tgarjumt ur nessin lewhi ilaqen.   Asmi yeɣleb karuh tayri n yiman yenna umedyaz : “Amacahu /Ɣef kra akken//Ɣillen ttilin//Meɛna ccuben/Fuken ass-agi/Deg uẓekka dermen/Anwi wigi?/Wigi d atmaten….

Tadyant  ur telli d tamaynut. Si zzman n zzman  ɣer leqbayel mi d – iban  urgaz  bab n wuzal, neɣ bab n tmusni, atmaten-is   as-id jaben  ticrurin akken a t-ɣeḍlen.   Mi t-id wwin  ger wallen-nsen , ma ur t-nɣin  ad t-nfun. Tuget n leqbyal( a beɛda wid yettmeɣnisen deg  irebbi n ikabaren) ur sefraqen-ara ger  asenqed akked d uqajem. Ur ttmeyizen ara ger  askasi akked regmat. Kra n wargaz ur neḍfir ara tikti-nsen neɣ tasnakta( idéologie)  n ukabar-nsen a t-awwin d cɣel, as id ttanin deg uqeruy-is alama id uffan  tilkin ara s-ḍlen  d ammus.  Ddan deg anzi id  as yaqaren: “ win yebɣan ad inneɣ aydi-ines ad inn ii madden yeṣaḍ”.  S  tewzel n wawal, ɣer imeɣnasen-agi  win ur nettmaslay  am nutni  ɣer-sen d aɛdaw.  Win id yennan ala i ufran-nsen ɣer-sen yexḍeɛ  neɣ ihudd aɛasas ilaq-as ad yenfu neɣ ad yesusem. Deg akken gren tidmi-nsen deg yiwet n tiylawt   asaksi yuɣal d imenɣi, ṛṛay  ixulfen  d aseṭaf.  Di lǧera n tmuɣli-nsen yezleg  lemṭaq &nbsp,; teẓleḍ tikti : “Ay atmaten/Wigi d nekni/Ala tzeglem//Uqbel ad ttewtem/Win izeglen yeɣleḍ/Di lɣeṛḍ yeɣḍel!…

Anwa anaẓur neɣ amusnaw deg ur d newwi-t ara? Anwa umu ur d nesukes –ara, awwi-tt-id si Matoub Lounes ɣer Ait menguellet  teɛediḍ ɣef Idir, Ferhat d wiyaḍ. I mkul yiwen  acu n texmirt n lɛib s wacu nesleɣ timadit-ines.  Awal-nneɣ wergîn yezzi ɣef  ayen id snulfuyen d tesekla neɣ d tira. Awal –nneɣ d ahamej deg ixfawen-nsen.  Asmi yedder  Matoub Lounes  ksed anwa ur newwit-ara deg-s. Wa yeqqar-as ixedem akked dewla, wayeḍ  yenna d adrim kan i yettnadi, wa isuksas-id  ur yeɣri ara… mačči d izli n leɛyub is id snulfan! Yeceḍ wawal ɣef yiles alarmi ulac d acu id neǧǧa. Lwehma tenfal ɣer lḥedd-is asmi d widak ur nekfi ara tiyita deg-s i yesneɛmalen ḥamlent asmi i t-yegzem rṣas. Nekni akka i d nekni,  ur nelli ara am madden nniḍen.  Cɣel-nneɣ  d-agzer  deg  imusnawen-nneɣ , ma d acengu i-ifaqen amek tegga tikli-nneɣ  yesmendig isufa n nḥas deg ulawen-nneɣ  . Yenna umadyaz ɣef asmi teẓleḍ tikti: “Nutni s yihin/Kunwi s yenni/La ken-ttwahin/Ɣer ɣer-nneɣ nekni/D kunwi it t-yuddin/Ɛussen-t nitni/Dagi… i nɣelli!…

Neɛabed tifuḥanin!  Nḥamel  asusef ɣer igenni! Neɛcaq di tiqulhatin!  Liḥala tewweḍ ɣer lḥedd-is xas akken lɛib mačči n wass-a. Inaẓuren-nneɣ  ḥulfan s tizelgi id imaknen tucar-is ɣer tbeḥnuqt n tidmi-nneɣ. Ait Menguellet yenna deg unamak n wawal: 

“ igenni-nneɣ ad yefk itiri/ a t-id nner d -aɛdew fellaɣ/ a t-neǧǧ kan ad yeflali/ a nekker yid-s a nennaɣ” . Matoub netta isuɣ:” aṭas is yenan yeqbel/ tunṭict is-id tefka ddewla/ aṭas is yenan yefcel/ yekna znad-is i tyita/ akka ara mteɣ d lefḥel / d amaziɣ am ass-a am uzzeka”. Idir netta diɣ yecna:” tefkiḍ- gma-k yettuzenz/ tbedleṭ s uṣurdi/ aɛdew ɣur-s id ineggez/ ɣer lfinga a t-yawwi/ imi afus ayfus yerreẓ/ anwa ara k-irefden a lfuci?”.   D imedya-agi akked d wiyiḍ i d-yesenɛten amek treṣsa tucḍa deg umeyyez nesɛa ɣef tmuɣliwin n tudert akked imenɣi ɣef timadit akked tajadit d yidles -nneɣ. Deg akken teẓleḍ tikti yenna umedyaz: “Dagi nɣeli/Di tfuḥanin/Nekk dagi/Kečč dihin/Qlen nutni/Yellan dihin/Tura dagi/Anwi id nekni/ A asmi akken teẓleḍ tikti!….

Lkerh n yiman yekked deg akken  ixef  n umdan yenquqel.  Ur d  iris-ara ṛuḥ ɣef tablaṭ-is.  Talaba yelsa d ttin iẓemḍen ɣef  ul-is. D ttin  ikerfen lebɣi-s. D ttin  yezwin asirem si ger wallen-is.  Aṭan  izedɣen ixef( i nekren iman-is)   leqay. Aṭan-nni icuba teweka yufan abrid ɣer iguma. Yecba taweka izedɣen iniɣem. Yecba acluc iḥaren tasga deg ibiw. Simmal zerin wussan simmal yettmačča wayen imeɛnen deg ixef-nsen. Rekku  iḥuzan temra, ijebed ɣer ljedra akken ad isluɣ aẓar. Deg akken ccek yemmeɣ deg ulawen n wid ur nefriẓ tidet ɣer lekdeb, tafat ɣef ṭlam, times ɣef lɛefya,aḍḍu iqelɛen ɣef ubehri yeseḥluyen,  yekcem yiman deg  ahat. Yewḥel  tbut di lɣerẓa n  limer.  Yenudem  ṣṣwab yefka lemqud i  tuṣḍa. Deg akken tezleḍ tikti  yenna umedya “Kunwi tqerṣem/Tessengayem/Tẓelḍem  tikti…./A macahu/Teggi fellaɣ/Fella-k felli/Imi nɣaleḍ/Ay aqbayli/A leqbayel!/Ur a tt-teẓrim//Alama tɣelim/Am umaččim/Skud teẓleḍ tikti/Tikti i meqqin….

Ahat aɣunfu-agi sɛean  Leqbayel ɣer yiman-nsen yekka-d deg akken deg ixef n yixef-nsen  ttawin ddnub n  tizelgi. Ttḥulfun am akken ur uklalen-ara tillin imi( s lebɣi neɣ mebɣir lebɣi)  stehzen deg ayla-nsen  ǧǧen-t d rayaɛ. Yeqqar Socrate «  akken ad tilli-ḍs  tidet, issin iman-ik » . Tuget n Leqbayel yemxebel « Nekk »nsen deg yir aẓaṭa.  Tettun belli, am akken it-id yenna  Jean Jaque Rousseau : «  yal amdan yezmer ad ad yeglu s lewqam, win id yeglan s lewqam iteki di tudert », ula d nitni sɛen amur di tudert.  Xas tikwal tinegmit n-umdan  neɣ n-ugdud temderkal ɣef iɛawiqen n wussan neɣ tideray n umezruy, yezmer  ma ifaq( umdan-nni neɣ agdud-nni)  ad icelqaf di tɛajajat n lawan isufar  s wacu ara yebnu  timadit-ines  am akken i-tti-id yesfhem Jean Paul Statre : « s wayen i xedmen deg-nneɣ wiyaḍ  nezmer  ad nesnulfu iseɣ ara ɣ-ijebren ». S waka yettban belli aɣref aqbayli tenquqel rkiza n timadit-ines.  Di lhejna n-unadi ɣef yiman-is aḥeqi yesutur irabiten( da  inaẓuren, imusnawan)  akken mi iten-id yesebdedd (s ceḥna n lkerh n yiman-is) aten-yerǧem aten yeɣḍel amer deg anac-ten  i yella ḍḍwa i lehlak-is. Agdu  iḍefren abrid agi n uhuddu n wayen id yesnulfa yiḍeli   ur yegzi-ara awal n Frederich Nietzche id yennan : «  illi-k d  acu telliḍ, xdem ayen i d-tewwi a t- xedmeḍ ! ». Anamek n wawal iban, ilaq yal amdan neɣ yal agdud ad yegg abrid i yiman-is akken ixef-is ad yedlu ɣef « Nekk » ines  anda yeččeḍ . Ahat mi yedla fell-as ( ɣef Nekk-ines)  ad yezdi ɣer timadit-ines, ad yezg yeɛdel netta d waglim yesburen ṣṣura-s. Amdan neɣ agdud yeddan di lǧera n tidet n yiman-is, xas yenṭer   leɛtab-is ad yeglu s kra am akken is iccer  Laurence Maron  deg awal-is : « leɛtab ur i teffeɣ d rayaɛ ma yella yeṣaweḍ amdan ad yegzi d acu yella akken ad yekk nnig leɛtab-nni.  

Imedyazen d icanayen n tmurt n leqbayel ( teɛna tamselt ugar wiyaḍ)  ɛerḍen amek ara d ssakin ixef n wagdud yeddan di tɣuza n leɣrur.  Di tizlit ay aqbayli  Lounis Ait Menguellet ur yedrig ara leɛyub nettɛabi  imi yenna : «  ay aqbayli i-refden abarani/ ay aqbayli i-ttaǧǧen gma-s yeɣli ». Di tizlit  ‘asmi yeffeɣ ubarani’  isuk diɣen tamuɣli ɣef tikti i d-yeqaren d akken aqbayli  ma ur t-yeɣḍil ara uqbayli ulac anwa ara t-iɣeḍlen . Tikti-agi tufared akken  ilaq deg ifyar inagura n usefru  anda is yeqqar : «  tura ur d- yegri lefhem/ tṣub s-anda ur d tettali/ anwa i-ilaqen ad yeḥkem/ur yi teqbeleḍ nekni/ anwi i-ilaqen ad yeḥkem/ ur ken-qabel keččini/ teẓram amek ara nexdem ?/ asen-siwel i ubarani.

Tamselt  ur telli d amaynut.  Si zzman akka i teḍra i tḍeru.  Yeqqar Slimane Azem  «  mi id nesɛa azrag n lɛali/ ma yebdedd a t-nesɣli/ ma yesɛa lhiba as tt-nekkes ».  Am deɛessu ɣef anyir  cetla tezdew ɣef  yir tamuɣli, ɣef  nḥas, ɣef  yir tismin, ɣef uɣanfi n kra n wacu ara d illalen  seg-nneɣ .  Deg akken  tamuɣli inudan di texliǧin n  yixafawen-nneɣ tezga d ttin   yezwaren temuḥaqranit  deg iman-nneɣ.  Ger  aqlileḥ akked unadi, ger  a lebni akked uhudu tardest kan i yellan daymi cḍen yilaswen , rwan iḍuḍan tikeras.  Ahat imeslayen n Zedek Mouloud ur d kkin ara  kan akka s ugacur deg tezlit-is « tagara » imi yenna : 

A tterwuḍ lehmum

Ttid  n wid yakk meṛṛa

Ucmiten ak-rwun

Meɣzi,  regmat, tiyita

Ala win ara k-yesrun

Ala win ara k-yeǧǧen cemma

Ad agriḍ d ameɣbun

Mačči d ameɣbun yerna !

Ait Slimane Hamid 

Partager