Asmi akken teẓleḍ tikti, yuɣal “Nekk” n wamdan d axṣim n yiman-is . Yuɣal “ Nekk” d acengu n yiman. Yuɣal “Nekk” d nedd i yiman. Gar-asen tekker lfetna tufirt, tekker times ur nnegi duxan. Yuɣal ixef n umdan d annar deg yettnaɣ ixef d yixef-is, iman d yiman-is. Yecucef umdan s lkerh n yiman-is. Kra i d-teslul tidmi-s, kra i d-yebna uffus-is yuɣal d illili zdat wallen-is, zdat iḥulfan-is. Tiliwa anda id yettagem yettwali-ten-t d tiliwa deg uzlent timzrzuga. Kra yeseblaɛ deg ayen tnawel tamusni-s icerq-as di tgarjumt ur nessin lewhi ilaqen. Asmi yeɣleb karuh tayri n yiman yenna umedyaz : “Amacahu /Ɣef kra akken//Ɣillen ttilin//Meɛna ccuben/Fuken ass-agi/Deg uẓekka dermen/Anwi wigi?/Wigi d atmaten….
Tadyant ur telli d tamaynut. Si zzman n zzman ɣer leqbayel mi d – iban urgaz bab n wuzal, neɣ bab n tmusni, atmaten-is as-id jaben ticrurin akken a t-ɣeḍlen. Mi t-id wwin ger wallen-nsen , ma ur t-nɣin ad t-nfun. Tuget n leqbyal( a beɛda wid yettmeɣnisen deg irebbi n ikabaren) ur sefraqen-ara ger asenqed akked d uqajem. Ur ttmeyizen ara ger askasi akked regmat. Kra n wargaz ur neḍfir ara tikti-nsen neɣ tasnakta( idéologie) n ukabar-nsen a t-awwin d cɣel, as id ttanin deg uqeruy-is alama id uffan tilkin ara s-ḍlen d ammus. Ddan deg anzi id as yaqaren: “ win yebɣan ad inneɣ aydi-ines ad inn ii madden yeṣaḍ”. S tewzel n wawal, ɣer imeɣnasen-agi win ur nettmaslay am nutni ɣer-sen d aɛdaw. Win id yennan ala i ufran-nsen ɣer-sen yexḍeɛ neɣ ihudd aɛasas ilaq-as ad yenfu neɣ ad yesusem. Deg akken gren tidmi-nsen deg yiwet n tiylawt asaksi yuɣal d imenɣi, ṛṛay ixulfen d aseṭaf. Di lǧera n tmuɣli-nsen yezleg lemṭaq  ,; teẓleḍ tikti : “Ay atmaten/Wigi d nekni/Ala tzeglem//Uqbel ad ttewtem/Win izeglen yeɣleḍ/Di lɣeṛḍ yeɣḍel!…
Anwa anaẓur neɣ amusnaw deg ur d newwi-t ara? Anwa umu ur d nesukes –ara, awwi-tt-id si Matoub Lounes ɣer Ait menguellet teɛediḍ ɣef Idir, Ferhat d wiyaḍ. I mkul yiwen acu n texmirt n lɛib s wacu nesleɣ timadit-ines. Awal-nneɣ wergîn yezzi ɣef ayen id snulfuyen d tesekla neɣ d tira. Awal –nneɣ d ahamej deg ixfawen-nsen. Asmi yedder Matoub Lounes ksed anwa ur newwit-ara deg-s. Wa yeqqar-as ixedem akked dewla, wayeḍ yenna d adrim kan i yettnadi, wa isuksas-id ur yeɣri ara… mačči d izli n leɛyub is id snulfan! Yeceḍ wawal ɣef yiles alarmi ulac d acu id neǧǧa. Lwehma tenfal ɣer lḥedd-is asmi d widak ur nekfi ara tiyita deg-s i yesneɛmalen ḥamlent asmi i t-yegzem rṣas. Nekni akka i d nekni, ur nelli ara am madden nniḍen. Cɣel-nneɣ d-agzer deg imusnawen-nneɣ , ma d acengu i-ifaqen amek tegga tikli-nneɣ yesmendig isufa n nḥas deg ulawen-nneɣ . Yenna umadyaz ɣef asmi teẓleḍ tikti: “Nutni s yihin/Kunwi s yenni/La ken-ttwahin/Ɣer ɣer-nneɣ nekni/D kunwi it t-yuddin/Ɛussen-t nitni/Dagi… i nɣelli!…
Neɛabed tifuḥanin! Nḥamel asusef ɣer igenni! Neɛcaq di tiqulhatin! Liḥala tewweḍ ɣer lḥedd-is xas akken lɛib mačči n wass-a. Inaẓuren-nneɣ ḥulfan s tizelgi id imaknen tucar-is ɣer tbeḥnuqt n tidmi-nneɣ. Ait Menguellet yenna deg unamak n wawal:
“ igenni-nneɣ ad yefk itiri/ a t-id nner d -aɛdew fellaɣ/ a t-neǧǧ kan ad yeflali/ a nekker yid-s a nennaɣ” . Matoub netta isuɣ:” aṭas is yenan yeqbel/ tunṭict is-id tefka ddewla/ aṭas is yenan yefcel/ yekna znad-is i tyita/ akka ara mteɣ d lefḥel / d amaziɣ am ass-a am uzzeka”. Idir netta diɣ yecna:” tefkiḍ- gma-k yettuzenz/ tbedleṭ s uṣurdi/ aɛdew ɣur-s id ineggez/ ɣer lfinga a t-yawwi/ imi afus ayfus yerreẓ/ anwa ara k-irefden a lfuci?”. D imedya-agi akked d wiyiḍ i d-yesenɛten amek treṣsa tucḍa deg umeyyez nesɛa ɣef tmuɣliwin n tudert akked imenɣi ɣef timadit akked tajadit d yidles -nneɣ. Deg akken teẓleḍ tikti yenna umedyaz: “Dagi nɣeli/Di tfuḥanin/Nekk dagi/Kečč dihin/Qlen nutni/Yellan dihin/Tura dagi/Anwi id nekni/ A asmi akken teẓleḍ tikti!….
Lkerh n yiman yekked deg akken ixef n umdan yenquqel. Ur d iris-ara ṛuḥ ɣef tablaṭ-is. Talaba yelsa d ttin iẓemḍen ɣef ul-is. D ttin ikerfen lebɣi-s. D ttin yezwin asirem si ger wallen-is. Aṭan izedɣen ixef( i nekren iman-is) leqay. Aṭan-nni icuba teweka yufan abrid ɣer iguma. Yecba taweka izedɣen iniɣem. Yecba acluc iḥaren tasga deg ibiw. Simmal zerin wussan simmal yettmačča wayen imeɛnen deg ixef-nsen. Rekku iḥuzan temra, ijebed ɣer ljedra akken ad isluɣ aẓar. Deg akken ccek yemmeɣ deg ulawen n wid ur nefriẓ tidet ɣer lekdeb, tafat ɣef ṭlam, times ɣef lɛefya,aḍḍu iqelɛen ɣef ubehri yeseḥluyen, yekcem yiman deg ahat. Yewḥel tbut di lɣerẓa n limer. Yenudem ṣṣwab yefka lemqud i tuṣḍa. Deg akken tezleḍ tikti yenna umedya “Kunwi tqerṣem/Tessengayem/Tẓelḍem tikti…./A macahu/Teggi fellaɣ/Fella-k felli/Imi nɣaleḍ/Ay aqbayli/A leqbayel!/Ur a tt-teẓrim//Alama tɣelim/Am umaččim/Skud teẓleḍ tikti/Tikti i meqqin….
Ahat aɣunfu-agi sɛean Leqbayel ɣer yiman-nsen yekka-d deg akken deg ixef n yixef-nsen ttawin ddnub n tizelgi. Ttḥulfun am akken ur uklalen-ara tillin imi( s lebɣi neɣ mebɣir lebɣi) stehzen deg ayla-nsen ǧǧen-t d rayaɛ. Yeqqar Socrate « akken ad tilli-ḍs tidet, issin iman-ik » . Tuget n Leqbayel yemxebel « Nekk »nsen deg yir aẓaṭa. Tettun belli, am akken it-id yenna Jean Jaque Rousseau : « yal amdan yezmer ad ad yeglu s lewqam, win id yeglan s lewqam iteki di tudert », ula d nitni sɛen amur di tudert. Xas tikwal tinegmit n-umdan neɣ n-ugdud temderkal ɣef iɛawiqen n wussan neɣ tideray n umezruy, yezmer ma ifaq( umdan-nni neɣ agdud-nni) ad icelqaf di tɛajajat n lawan isufar s wacu ara yebnu timadit-ines am akken i-tti-id yesfhem Jean Paul Statre : « s wayen i xedmen deg-nneɣ wiyaḍ nezmer ad nesnulfu iseɣ ara ɣ-ijebren ». S waka yettban belli aɣref aqbayli tenquqel rkiza n timadit-ines. Di lhejna n-unadi ɣef yiman-is aḥeqi yesutur irabiten( da inaẓuren, imusnawan) akken mi iten-id yesebdedd (s ceḥna n lkerh n yiman-is) aten-yerǧem aten yeɣḍel amer deg anac-ten i yella ḍḍwa i lehlak-is. Agdu iḍefren abrid agi n uhuddu n wayen id yesnulfa yiḍeli ur yegzi-ara awal n Frederich Nietzche id yennan : « illi-k d acu telliḍ, xdem ayen i d-tewwi a t- xedmeḍ ! ». Anamek n wawal iban, ilaq yal amdan neɣ yal agdud ad yegg abrid i yiman-is akken ixef-is ad yedlu ɣef « Nekk » ines anda yeččeḍ . Ahat mi yedla fell-as ( ɣef Nekk-ines) ad yezdi ɣer timadit-ines, ad yezg yeɛdel netta d waglim yesburen ṣṣura-s. Amdan neɣ agdud yeddan di lǧera n tidet n yiman-is, xas yenṭer leɛtab-is ad yeglu s kra am akken is iccer Laurence Maron deg awal-is : « leɛtab ur i teffeɣ d rayaɛ ma yella yeṣaweḍ amdan ad yegzi d acu yella akken ad yekk nnig leɛtab-nni.
Imedyazen d icanayen n tmurt n leqbayel ( teɛna tamselt ugar wiyaḍ) ɛerḍen amek ara d ssakin ixef n wagdud yeddan di tɣuza n leɣrur. Di tizlit ay aqbayli Lounis Ait Menguellet ur yedrig ara leɛyub nettɛabi imi yenna : « ay aqbayli i-refden abarani/ ay aqbayli i-ttaǧǧen gma-s yeɣli ». Di tizlit ‘asmi yeffeɣ ubarani’ isuk diɣen tamuɣli ɣef tikti i d-yeqaren d akken aqbayli ma ur t-yeɣḍil ara uqbayli ulac anwa ara t-iɣeḍlen . Tikti-agi tufared akken ilaq deg ifyar inagura n usefru anda is yeqqar : « tura ur d- yegri lefhem/ tṣub s-anda ur d tettali/ anwa i-ilaqen ad yeḥkem/ur yi teqbeleḍ nekni/ anwi i-ilaqen ad yeḥkem/ ur ken-qabel keččini/ teẓram amek ara nexdem ?/ asen-siwel i ubarani.
Tamselt ur telli d amaynut. Si zzman akka i teḍra i tḍeru. Yeqqar Slimane Azem « mi id nesɛa azrag n lɛali/ ma yebdedd a t-nesɣli/ ma yesɛa lhiba as tt-nekkes ». Am deɛessu ɣef anyir cetla tezdew ɣef yir tamuɣli, ɣef nḥas, ɣef yir tismin, ɣef uɣanfi n kra n wacu ara d illalen seg-nneɣ . Deg akken tamuɣli inudan di texliǧin n yixafawen-nneɣ tezga d ttin yezwaren temuḥaqranit deg iman-nneɣ. Ger aqlileḥ akked unadi, ger a lebni akked uhudu tardest kan i yellan daymi cḍen yilaswen , rwan iḍuḍan tikeras. Ahat imeslayen n Zedek Mouloud ur d kkin ara kan akka s ugacur deg tezlit-is « tagara » imi yenna :
A tterwuḍ lehmum
Ttid n wid yakk meṛṛa
Ucmiten ak-rwun
Meɣzi, regmat, tiyita
Ala win ara k-yesrun
Ala win ara k-yeǧǧen cemma
Ad agriḍ d ameɣbun
Mačči d ameɣbun yerna !
Ait Slimane Hamid

