Nuredin Nat Sliman d amedyaz, yettaru ticequfin umezgun u yella diɣ danfaras n tedwilin di radyu. Am akken diɣ yella d aɛegal n tisquma n waktazal n tmedyazt deg aṭas n tfeskiwin yettilin s demma , am ussan n tmedyazt Yusef U Qasi neɣ Matoub Lounes. Ger ticqufin yura nezmer ad nebder « azebal », « mazal lxir ɣer zdat », « Ihitusen ». Di lǧera n unect-a yakk, yettxemim ad yaru asinaryu ɣef tudert n Ccix Muhend U Lḥusin. Amek tedṛa d yiles amaziɣ s umata, anda yewweḍ anda ilaq ad yeṣiweḍ, d timsal i nesqerdec yid-s deg tadiwenit –agi n tikelt-a :
Si zik tḥamleḍ radyu. Di lawan-nni yuɣ-ik lḥal d amseflid kan. Tura tewḍeḍ ɣer tirga-k imi aqla- k deffir nnuba-t deg umaṭaf ( amṭaf wis ssin , radyu n Tizi-Wezzu) , deg acu yemgared ad tilli- ḍ d imesflid kan akked ad tilliḍ d- anfaras ( producteur) n nnuba-t ?
Zik d radyu kan i yellan d allal akken a negg tabrujt ɣer umaḍal akken a nẓer acu iderun d wacu i d-yettnulfun di ddunit . Ayen s wacu nettkelix i lxiq deg lawan-nni d radyu neɣ d idlisen( ungalen). Di lawen-nni ayen iyi- id jebden d radyuwat n tmurt n Franṣa( radio monté Carlo, Europe 1…). Asmi ziɣ selleɣ i nnuba-t deg umaṭaf n tmurt , abeɛda radyu tis snat, ufiɣ aṭas n lexṣas i yellan. Seg imir i bdiɣ seleɣ i wayen id yettɛadayen d nnuba-t s usenqed . Zgiɣ ttnadiɣ anda yella lxiṣas, anda yella wayen yelhan… di tidmi-w illul-d ucqirew : ayen nekni ur d-neswjed ara nnuba-t akked tidwilin am t-id id yettɛadayen di radyuwat n Franṣa ? Acu –id aɣ-tt-yeksen ? Am akken is yeqqar unzi : « a win yeddan d win i t-yiffan ad yettɛaned ad a t-yewweḍ ». Anect-a yakk iṛebba-d deg-i yiwen uḥulfu, mi ara sleɣ i nnuba ilaq as-geɣ aktazel. Qqareɣ dima ayen i tegga akka mačči akka ?
Lemeɛni xas akken yella lexṣas , mebla cekk yella wayen yelhan deg lawen-nni ?
Tidet ! Xas akken yella waṭas n wayen ixuṣen imir, lemeɛna llan-t nnuba-t iɣ-ten itteqden. Nnuba-t-agi iɣ-yezdin ɣer umaṭaf mačči kan lhant, lemaɛni sbaben i umenuɣ ɣef yildes –nneɣ. Nejren-t asalu ɣer tanekra n uɣref akken ad yeseḥbiber ɣef timadit-ines d nekwa-ines. Ur ilaq ara nettu belli deg tallit-nni( ddew leḥkem n Bumedyen akked ukabar awḥid) lldi kan immi-k ddin ufgent tuɣmas-ik !
Amedya ɣef nnuba-t yeṭtfen lbal imiren ?
Mebla akukru , mebla ameyez ad inniɣ d nnuba-t id yettheggi Ben Mohamed( ayaw ma tettudm ɣer tmurt imedyazen). Ɣer nnubat- n Ben Muḥamed tella diɣ nnuba-t id yetthegi Mohamed Guerfi akked terbaɛt-is….
Ass-a d kečč s- timad-ik a Nuredin id yeswjaden tidwilin deg umaṭaf . Kra ɣef tmedyazt( taxelwit n imedyazen) kra ɣef tizumna d umeyez. Amek i tetthegiḍ nnuba-t-agi n lexwaṭer( awal d aciri mačči d asmiri) yeṭṭfen lbal n yemsefliden ?
Ma fehmeɣ tuttra , lexwaṭer yeqṣed tikruniyin ( chroniques) id yettɛadayen di radyu n Tizi-Wezzu yal tasebḥit….i tazwara azwel n nnuba « awal d aciri mačči d asmiri » d ayen id yenna Ccix Muḥend U Lḥusin. Anect-a kan weḥdes ibegned iswi n tadwilt acku imi d awal n Ccix i neddem ulamek ara teffeɣ nnuba seg leɛnaya neɣ tidmi n Ccix Muḥend U Lḥusin…
Ayɣer ur ilaq ara a ttefeɣ di lɣerza n Ccix ?
Ul ilaq ara a nefeɣ seg tidmi n Ccix acku netta izerbed tilisa n lewqem. Iḥattem felleɣ ur neserwat ara beṛṛa n wanar. Anect-a yakk d alas fellaɣ ( devoir) i wakken azal n teqbaylit ur itteceḍ ara, awal-is ad yenerni imi Ccix s timad-is d bab n teqbaylit neɣ inni d taqbaylit s timad-is. Nnig yakk anect-a tansa n nnuba d aweleh . Tuɣal-iyi d tiseɣlit ɣef twecḍa n teqbaylit.
Ihi nezmer a tt-id -nefru d akken win yesɛukzen s tɛekazt n Ccix , werǧin ad yemederkal ɣef yir tiderit ?
Ala…mačči win yesɛukzen s tɛekazt n Ccix….Ccix yenna : win yesɛan ccix-is d rayes, sfina-s ad tezger lebḥer mebla times, di lbeḍna i yesɛa ifer, mi yekcem lḥub imelk-it, ur yezmir ad yesenser »….
Da aqlaɣ nekcem deg telɣa n tmedyazt….kečč s timad-ik d amedyaz u tellid i lmendad n yiwet n tadwilt akked d imedyazen( taxelwit n imedyazen) deg umṭaf wis ssin, amek i tegga tmuɣli-k ɣer tasekla tatrart n teqbaylit ?
Ḥemleɣ tuttra –agi acku ma yella wayen yesefraḥen ass-a di tasekla n taqbaylit d tamedyazt yuzlen deg umaṭṭaf neɣ deg tifeskiwin yettilin s demma….
Deg acu i tesefreḥ tmedyazt-agi ??
Tesefreḥ acku tewwi-d amaynut . Amaynut-agi yeɛna amdan s timad-is. Tamedyazt –agi tekcem s tehri ɣer lqaleb n talsawit …
Deg acu i tekcem annar-agi n talsawit ? S yisentel neɣ aɣanib neɣ tugniwin ?
Anda terra tmuɣli d asnulfu i tt-yettmagaren. Ayagi yella di ɛacra isaggasen-agi inegura. Acu kan ṣṣenf-agi n tmedyazt ɣef i d –newwi awal ur yelli ara deg adlisen( ur d yefiɣ ara d amuden n isefra) , yuzzel kan deg tifeskiwin akked deg umaṭṭaf….
Mebla cekk tella sebba i yeǧǧan liḥala terki ?
Acu ara k inniɣ ? Win ara inadin ass-a n wussan ɣef ṣṣeba, xas inni ṣṣeba tella armi ulamek ! Ahdum d akken deg meyya ad tekseḍ yiwen i yebɣan lewqem i yidles-nneɣ. Ass-a nettawali di ssuq n yedlisen am akken is-yenna wina : « acḥal temɣart a leflani ? Yerra-as winna allah yerbeḥ ». Win kan id yussan ad yeserwet. Ayagi yella acku win kan isemden kra n imelyan ad as-yinni ad sufɣeɣ amud n isefra… ya llah abriḍ ɣer « l’imprimerie ». Werdin haten yettebdedd ɣef tawura ad yezenz tiktabin-is amzun d teɛatart.. « yaw fell-i ma ad tt-taɣem » ! Ad yuɣal ad idelil s tira ines, amzun d lbaṭata neɣ zrudiya.
Win isenden ɣer tigi … neẓra s wacu ara d teglu tmedyazt-ines… Ɣef aya wid yugin ad rehnen neɣ ad stehzin s tira-nsen a nnef ur qbilen ara asufeɣ n wayen uran s wudem agi .Ahat dayemi di tnedlisin (librairies) d idlisen n menwala i yeččuren tisadarin wama ayen yelhan yeqqim deg ikufan, fell-as ḥedd ur yedli. Yenna Ccix Muḥend : « urǧeɣ i yurǧa ufelaḥ/ mi yesers tazert yeqqim/ yettraǧǧu ad hubben leryaḥ/ ad yefru lḥeb ɣef alim..
Xas akka tettban liḥala tesbek, meɛna nettwali d akken ttnulfun-d udmawen nniḍen n tmedyazt di tesekla n teqbaylit, gar udmawen-agi ayen umu qqaren tamedyazt taberkant neɣ n yiɣsan. Acu-t unemak n tmedyazt-agi ?
Asbek anamek-is d lmut, asnulfu lmeɛna-s d tudert. Tamedyazt n yiɣsan d ikuftan n isaggasen n wuzal akked times yekran di tmurt . D ikuftan n yiwet n tasuta yedren ajajiḥ n lhem ddew timhujrit n rebrab. D ikuftan n tallit –nni taberkent i- yuzlen deg immi n imedyazen akked tmadyazin amer s wawal ad zuznen icerigen iḥuzan ixfawen-nsen…
Lmeɛna n wawal ma fehmeɣ, d akken s yifar-agi , tasuta yedren isaggasen-nni n leḥris sedhuyen agassen –sen , widen yurzen asimer deg ixef-nsen s widem n ṣṣenf agi n tmedyazt ?
Tidet ! D akken i yella lḥal. Ur ilaq ara aɣ-yeswhem waya-gi , imi idis wuɣur nemuqel amek ttmataten yilemeẓyen ( wa d acereg n lebḥer ɣef yir sfina, wa ttmenɣiwt i yenɣa iman-is…)nekk ɣer ɣuri tamedyazt-agi umu neqqar tamedyazt taberkent d tilezday si tteqden ifedixen-nsen….
Kečč yellan s timad-ik d amedyaz, amek ik-id iban yimmal n ṣenf-agi n tira ?
Simmal gtent wigad iten-t-yettaɣen ɣef xenfuc, simmal tamedyazt yecban tagi ad tteɣ amkan-is. Meɛna akud ur yettebded ara kan ɣef yiwet n tasadart, ttembadelen lewqat, lḥewj n tallit d netta ara yeggan leqrar i yal udem di tasekla. Tamedyazt –agi iban ur tettɣimi-ara kan anda akken iten-tuɣ imi ɣer zdat iban kan ad tesllal ṣṣenf nniḍen n tira.
Ayen yesewhamen d akken mačči kan d imedyazen i-ikecmen ṣṣenf agi n timedyazt, imi ula d timedyazin ɛabent asentel agi….
Xas aḥulfu ur yesɛi ara unti ines, meɛna yezdi argaz temeṭṭut. Yiwen uɛakaz iten-yewten.
A.S. Hamid