Cfayat ur sawḍent ara ad ḥarbent ɣef isefra, inzan, timucuha, ansayen n leqbayel lak d wayen icudden ɣer tudert-nsen. Tatut tebbi amur d ameqṛan n tsekla taqbaylit, tin yella-n, ɣef teɣzi n leqṛun, d timawit (orale). Imi ur yeṣṣaweḍ ara, deg waṭas n tegnatin, ad iɛawed ayen yesla umezzuɣ akken iwata. Wagi d ugur, ger wiyyaḍ, d-mugren imnadiyen yemɣen deg tmetti akken ad d-sbuḥten ayen yellan yettnemḍaṛ gar yimi d umezzuɣ. Amnadi, ɣef yiwen n usentel, yiwet n tikti, yezmer ad d-yaf imgaraden deg wemdan ɣer wayeḍ. Ayen ilaqen ad d-nsemekti d akken imezwura inudan ɣef wansayen lak d wayen yak icudden ɣer iimaziɣen, d imnuda ijenṭaḍ, yuran ayen d-gemren, s ufus, deg ittafttaren. Gar-asen ad d-nebder, winna yura Humbert, deg useggas n 1723, i deg d-eddan kra n yeḍrisen n tsertit, tayri, tagrawla,…yella daɣen uttafttar yura W. Hugdson deg 1829, anda d-eddan-t kran n tmucuha lak d yeḍrisen n tmedyazt. Kra deg yeḍrisen n tsekla tamaziɣt ddan-d deg inadiyen xedmen iserdasiyen n lɛeskeṛ n Fṛansa di kra n temnaḍin n leqbayel am A. Hanoteau deg wedlis-is umu yefka azwel « Poésie populaire de la Kabylie du Djudjura» 1867, L. Rim 1887 « Deux chansons kabyles sur l’insurrection de 1871 », R. Basset 1892 « L’insurrection algérienne de 1871 dans les chansons populaires kabyles »,…Yal yiwen d acu d-igmer deg wannar, yal yiwen d acu i d iswi-ines. Inadiyen-agi fkan tudert i tsekla tmaziɣt. Neǧṛen asalu i wiyyaḍ akken ad ḍefṛen abrid-agi. Anadi deg weḥric n tsekla icelqef-it-id S. A. Boulifa yura-n “ Recueil de poésie kabyle », Mouloud Mammeri yura-n aṭas n wungalen, gar-asen, “poèmes kabyles anciens», M. Ben Brahim 1983 “ La poésie populaire kabyle et la résistance à la colonisation de 1830 à 1962 », Y Nacib yuran, deg useggas n 1993, « Anthologie de la poésie kabyle », Mouloud Mammeri d-isgerwen tamedyazt n Si Muḥen U Mḥen deg « Les Poèmes de Si Mohand » d yessufeɣ di tezrigin « Minuit » di 1960. Aṭas n imnadiyen nniḍen id d-yegren iman-nsen ɣer wennar akken ad d-celqfen i tatut ayen umu zemren, acku ilaq ad d-nini d akken aṭas i yettwattun, i yṛuḥen, i yeqqimen yettawi tettarra ger yimawen n yemdanen.
T. Z.
