Amwan (lexrif) iɛeddan, imezdaɣ n Teɣzut, i d-yezgan gar Kefrida ed Ayt Idris s wazal n 50 n yikilumitren seg Bgayet, ur ǧǧan i win ara cettkin s usḥissef skud iḥullam n magu ur asen-ǧǧan ala tagnant (taqecwalt) ad tt-id-megren seg tejnanin timeqqranin n tferkiwin-nsen. Taluft-a, seg tama d tisuham acku ur yennum yiwen i yisallen am win ala tura, seg tayeḍ, d agaman waya, skud d agama s timmad-is i yebɣan ad d-yili. Imi nuḥen s waṭas yibkan deg temnaḍt-nni n tmerrit, ineggura-a ẓerren iman-nsen d nutni i d babat n tmeyyatin n tegrurin i yettwaẓẓan din. Akken ma llan ttɛewwilen ur ttkukrun, yal mara ssemṭayen yibexsisen neɣ wwan dayen, ad ten-tafeḍ deg tecwawin tetten amur i asen-yefka ugama. Yal aseggas deg wakud n tbexsisin, imexluqen-a imdukkal n umdan akken qqaren, werǧin ṭṭfen ifassen-nsen ur ten-gran i yal iɛiref neɣ i tal tagrurt i walant wallen-nsen. Imezdaɣ babat n tegrurin-a i asent-tetten yiḥullam aql-iten ḥaren mačči ciṭṭuḥ, ur ẓrin amek ara zemren ad frun aɣilif-a skud yekka-d seg yiɣersiwen i izedɣen agama, ihi d awezɣi ad ten-qerrɛen seg umḍiq anda ttidiren, ɣas ma yella, akken i d-nniɣ, ur tettɛedday dima tmegra-nsen anect ssaramen, imi iddew ur yessin ad icuḥ i tegrurt – n ubifar neɣ n uberkan neɣ n ujanǧar neɣ …- ma ifat ini-att iqessaɛ-as deg tqelmunt. Dɣa d ayen i yeǧǧan kra n yimezdaɣ-a yellan d iseflan ttxemmimen ad sseɣlin akk tigrurin-nsen i sɛan din, wiyaḍ gezmen-tent yakan ur ǧǧan aseklu, bac ad ẓẓun ireẓẓi (taferka) d tazerraɛt tayeḍnin deg ur d-ttxuṭen yiḥallumen-a am yirden neɣ d timzin. «Kra win yergen ɣer Kefrida ad ten-iwali caṭen deg umḍiq-nni mu ssawalen Taɣzut. Ma deg lexrif, tigrurin merra n medden ttuɣalent d ayla-nsen». Aya yenna-t-id yiwen n umezdaɣ n Kefrida.
Ur yuksan ḥedd i t-yuɣen
Ma yella ibkan gran d tagara n tegrurin n lexla aya ira ad d-yini dakken iḥuza-ten laẓ akken ilaq, ahat imi tawennaḍt tebdel almi i d-yella uxrab akuluji (déséquilibre écologique), acku tagella tamenzut n yibki asenf n magu, d iferrawen, iferṭẹṭṭa, iɣwawen, abelluḍ…atg. Maca skud ur ten-ufan ara iwakken ad ttuqennɛen, rran ɣer tbexsisin ara ad ten-isheddnent ad ten-sellkent seg tmettant seg laẓ. Ad d-nerr awellih dakken, d iḥullam-a gedged n yiwen n wadeg, yettusemma gar Ayt Idris ed Kefrida, i gran i uḥdil n uɣrum deg ufan. Tella tesres-it tmeṭṭut yetteḥrurud deg ukanun n taddart, tekcem kan i uxxam i d-tawi kra, azal n 10 n tsinin (secondes), mi d-tuɣal yenɣa-tt ubhat mi teẓra aḥdil-nni ccleqfen-t yiḥullam yeggra-d ihi gar yifassen-nsen. Seg wanect-a ad d-negzu belli atan ziɣ yeḍḥa-d laẓ d aɛdaw-nsen amezwaru, acimi ihi i d-ttarran ɣer wayen yellan n umdan kit? Awaẓer ur jeqqun. Am d asellak-nsen aneggaru.
Deg umaḍal merra, aql-iten deg umihi n tnegrawt
Ula d Tuddsa Tagreɣlant n Uḥraz n Ugama (Union Internationale de la Conservation de la Nature (UICN), tenna-t-id yakan acḥal n tikkal. Ibki n magu yettidir taggara-a yiwet n tudert qessiḥen mliḥ, almi yettuneḥsab gar yiɣersiwen i iteddun ad ɣiben. Tamentilt (tasebba) n waya, kra d asenfel i d-yellan deg ugama, kra daɣen d ayen i d-yekkan srid sɣur umdan. Tisebbiwin i d-yekkan seg umdan d mi i tt-ireyyaɛ i twennaḍt, dɣa yessexreb tamḍiqt anda yella yettaf iman-is yibki. Rnu ihewwel-it ula d ahewwel, ur t-yeǧǧa ad yettkel ɣef yiman-is akked tgella-s, ma neẓra belli yettak-as tagella-s netta yal mara ad t-yemlil, am lxebz, tigufriḍin, lkawkaw, ed kra yellan d tiẓeḍt, netta ibki yesɛa ahil n d ayla-s n tgella. Tin irennun i ɣur-s, asenf-a n yibki n magu, ala win ay d-yeggran yettzemmil s yisem-is Taferka n Ugafa. Yesḥissif waddad ugar daɣen mara neẓra belli llan kra n medden ttagen yes-s adellel neɣ teṭṭfen-t-id ad t-sqedcen i tnezzut (commerce), ad as-tiniḍ d taɣawsa i yella ur d iẓiɣer.
Mhenni Xalifi