ilmend n tuget n yimazrayen, asebded n Qerṭaǧ yella-d deg tasut tis IX s.t.s.ɛ deg useggas 814 q.t.ɛ. Nnan-d zik-nni yella yiwen ugellid deg tmurt n yifniqen, tamdint n “sur” neɣ “Tyr», yemmut yeǧǧa-d taqcict “Elissa” d uqcic “Pygmalion”. Mi tezweǧ Elissa , gma-s yuggad ɣef lwert I asen-d- yeǧǧa baba-tsen. Ihi, yenɣa argaz n ultma-s .Elissa terfa fell-as, terwel deg teflukt deg yid d tarbaɛt n yilmeẓyen, tewweḍ ɣer tagzirt n “chypre”.Tebɣa ad tebnu awanek akken ad tejmaɛ wid I d- yeddan yid-s.Tessuter I ugellid n Tunes amersu n wakal, s wakka tebna tamdint n Qerṭaǧ.Anamek-is “ville neuve” “tamdint tamaynut”. Deg tazwara, nnan-d yimazrayen semman-as “Byrsa” anamek-is aglim n uzger”.Tella tamdint-a tamaynut, ur tesɛi ara aṭas n yiɣbula n temɛict, tella tettak tabzert I yilibiyen, tettxellis Tyr tamanaɣt n surya . Kra kra temhez tuɣal d tamanaɣt n Tefriqat ugafa. Temhaz deg tezmert akked tesreḍt. Tqeɛɛed tudert n yimaziɣen imi llan sɛan tiqbilin. Mi d-kecmen yifniqen, seggmen awanek (lebni, lqanun, yella wayen iwumi qqaren sufféte…atg).Taɣerma-nsen teqqen ɣer tnezzut, tasekla, tasreḍt ideg d-ǧǧan later-nsen am Baal Amon d Tanit. Wwin-d tira d tẓuri-nsen.Bnan isugan am skikda, ǧiǧel, Delles, Saldae(bgayt), Icosium(lezzayer tamanaɣt),…atg. Ayen I d-ibanen deg umhaz n Qerṭaǧ yettak-aɣ-d isallen ɣef wassaɣen-is d yiɣerfan-nniḍen ladɣa imaziɣen imi tebda s uxelles n tebzert I wakken ad texdem tafellaḥt I yimezdaɣ-is, teznuz irden d temẓin.Daɣen, suffɣen-d lɣellat seg wakal-nsen d timeqranin I yimezdaɣ n Tefriqt ugafa, acku lemden tarrayt n tfellaḥt.Tufa-tt Qerṭaǧ d tagnit I wakken ad d- tessewsaɛ akal-is.Deg tasut tisV(5) s.t.s.ɛ uɣalen yimezdaɣ I as-d-yezzin I Qerṭaǧ d ixeddamen ɣur-s.Ttxellisen I wakken ad zedɣen ad xedmen akal-nni, ta d tallit anda Qerṭaǧ ur tettak ara leɣrama.Ad naf daɣen igen n Qerṭaǧ azgen ameqqran deg-s d inumidiyen,(el murtaziqa neɣ les mercenaries). Imezdaɣ n Qerṭaǧ llsas n tudert-nsen amenzu d tanezzut.I wakken ad d-awin aṭas n tɣawsiwin ilaq ad tiwsiɛ ula ɣer tmura n l’europe(Rum, l’espagne, la Gréce, fransa, l’italie,…)Aya yeǧǧa-ten ad xedmen assaɣen yid-sen ladɣa d tɣerma tameqqrant n “la Gréce.Qerṭaǧ I wakken ad teg assaɣen teṭtef kra n temnaḍin n tegzirt n” la sicile”.Ɛeddan leqrun tuɣal tebɣa ad teṭṭef tigzirt akk I wakken ad tedder.Tigzirt-a tesɛa azal meqqern ɣer Qerṭaǧ imin teqreb ɣur-s.Tigzirt-a d asaka gar Qerṭaǧ d yigrikiyen.Assaɣen di tazwara lhan acku cerken deg kra n tɣawsiwin am zzeǧaǧ, afexxar I xedmen yigrikiyen yeqqim-d later-is deg Qerṭaǧ.Almi d 480 q.t.s.ɛ.Bdan-d wuguren d ṭradat gar-asen, ɣef temsal n wakal (la sicile imi bɣan akk ad tt-awin). Assaɣen n yirumanen d Qerṭaǧ llan seg wasmi tbedd Qerṭaǧ lhan almi ttwaɣen deg 264 q.t.s.ɛ syin bdan ṭṭradat gar yiqerṭaǧiyen d yirumanen.Ṭṭradat-a semman-asen yimazrayen”ṭṭradat ibuniqen”.
Fadila Nait Meghar

