« Nessaram d akken imusnawen n tutlayt deg tesdawiyin-nneɣ ad d-rren lewhi ɣer leqdic-a…»

Partager

Gten ass-a wid yerran ddhen-nsen ɣer usiweḍ d usekcem n tutlayt-nneɣ s annar n tsenselkimt d tussna. Gar-asen yella Mohamed Belkacem s yisem-is d ajenyur deg tsenselkimt (informatique). Newwi-d awal deg tdiwennit-a ɣef kra n tlufa d tigejdanin, ɣef tutlayt-nneɣ d wamek nezmer ad tt-nesseqdec deg teṭiknulujit, ha-t-an da wamek i d-yella.

Aɣmis n Yimaziɣen: melmi yebda Mohamed iɛerreḍ s tmussni-s ad yessemlil tasenselkimt akked tutlayt-nneɣ?

Belkacem Mohamed: Tikti n leqdic icudden ɣer tsenselkimt ur tezgi, teffeɣ aqeṛṛuy-iw segmi lliɣ deg uɣerbaz aɛlayan aɣelnaw n tsenselkimt (Ecole supérieure d’informatique – ESI) deg Lezzayer tamanaɣt, deg yiseggassen n 1994-2000. Imir-n, ɣur-i 17 n yiseggassen deg leɛmeṛ-iw mi kecmeɣ aɣerbaz aɛlayan. Deg tallit-nni, nettaɛraḍ kan ad naru, neɣ ad d-neslufu kra n wawalen s Teqbaylit icudden ɣer tussna tatiknikant. Ur aɣ-tettunefk ara tegnitt, ulac allalen s waṭas akka am ass-a. Imir-nni, tafrit tella, ttawil ulac. Ass-a tbeddel, allalen llan. Ihi ad nfares kan tagnit-agi akken ad nessekcem tutlayt taqbaylit ɣer unnar ussnan. Amennuɣ n tutlayin ass-a d win yezzin ɣer tussna, labeɛda tatiknikant. Tuget n yimdanen ass-a, sseqdacen iselkimen, neɣ ibenkan izirazen(Périphérique mobiles) ama deg umahil n yal ass, deg tkebbanit, neɣ tuqqna ɣer Internet…atg. Ihi lemmer ad d-nheggi ifecka, isnasen, neɣ inagrawen s Teqbaylit, tulayt ad tennerni, awalen atraren ad azzlen.

Ahat ad aɣ-d-tgeḍ agzul n wayen akka tgam d isenfaren isenselkamen s tmaziɣt ar tura?

Ahil ɣezzif, asirem meqqaṛ. Iswi-nneɣ d tasuqqilt n yifecka, isnansen, neɣ inagrawen ilelliyen. Ddeqs n yisnasen-agi sseqdacen-ten yimdanen yal ass. Ama deg umahil, deg uxxam, neɣ deg berra. Nhegga-d sin n wahilen. Ahil amenzu d win icudden ɣer tsuqqilt n yinagrawen. Wis sin d win icudden ɣer tneflit d usnulfu n yisnasen imaynuten. Ahil amenzu yebḍa ɣef semmus n yiḥricen: Aḥric amenzu d win icudden ɣer yisnasen izuyaz. Yegber ifecka n tunigin(Navigation) deg Internet FireFox, asesfer n uḍris(Traitement de texte) LibreOffice, tirawt n yiznan Thunderbird, tunigin deg yibenkan izirazen FireFox Andoid, tirawt tusriḍt Skype, taɣuṛi n yifayluyen iɣectanen(Vocales/Audio, neɣ tibidyutin VLC, asider d beṭṭu n yifayluyen suneggaf ayugan2uyugan(Protocole peer2peer) µTorrent.Aḥric wis sin n wahil, d win icudden ɣer tkebbanit. Yegber asefrek n yikalan(Processus) n tkebbanit Odoo, Asefrek n yimeẓla isenselkamen(Gestion des services informatiques) OTRS. Aḥric wis kraḍ d win icudden ɣer leqdic atiknikan n tneflit d tnedbelt tasensenkamt. Aḥric-agi yegber taẓrigt n tutlayin tisenselkamin am Python, XML, JavaScript (Pyscripter), asiweḍ n yifayluyen s uneggaf SSH, SFTP Win SCP, asefrek n taffa n yisefka Postgres PGAdmin Aḥric wis ukuẓ, d win icudden ɣer usfrek n uselkim. Wagi d win umi qqaṛen anagraw(Système) n wammud. Nessenker yakan tasuqqilt n unagraw Debian. Anagraw Debian Linux d win i yettwasseqdacen s waṭas ɣef yiqeddacen Web deg Internet. Tuget n yimdanen i yesseqdacen Linux, sseqdacen lqem Debian s waṭas. Ɣef waya i nefren tasuqqilt n Debian. Ticki tmed, abrid ad yeldi i tsuqqilt n leqman-nniḍen n Linux qm Ubuntu, Mint, RedHat…atg. Aḥric wis semmus d win icudden ɣer usemres di kra n tussniwin, am tusnakt, tafizikt… Tura nhegga-d kan yiwen n ufecku qqaṛen-as : Maxima. Afecku-agi(Outil) d win ara imudden tallelt i yinelmaden, iselmaden, neɣ inagmayen n tusnakt, tafizikt, taddadant, tasleḍt tumdint… Akken ad frun tigdiwin, neɣ inagrawen n tegdiwin d wayen-nniḍen. Tasuqqilt n kra n yifecka-agi tmed yakan. Zemren yimdanen ad ten-ssqedcen tura s Teqbaylit. Wiyaḍ, tasuqqilt d useɣti teddun. Ahil wis sin d win i d-yelhan deg usnulfu n yisnasen imaynuten. Akka tura, ad nettaɛraḍ ad d-nheggi asnas n uɛqal aɣectan(Vocale/Audio) d tallelt n tira s Teqbaylit. Asnas-agi ad isireg aɛqal n yimdanen s taɣect, daɣen ad isireg i yimdanen ad arun iḍrisen war ma sskecmen isekkilen. Ad ttmeslayen, syin akkin aselkim ad yaru ayen ara isel. Ahil-agi d win i ssarameɣ ad t-nmahel lwaḥid d yigezda n tmaziɣt, tasenselkimt akked tdamsa n tesdawiyin n Tizi Uzzu, Bgayet d Tubiret, ma yella mudden-d tallelt. Acku ddeqs n tɣula i yessefk ad ttekkin, labeɛda tasnilest, tasenselkimt.

Amek yezmer ad yamed ubaɣur n wannect-a ɣef leḥsab-ik, imi aqeddic-a s wazal-is?

Aqeddic, neɣ leqdic-agi d ayen ara yesskecmen Taqbaylit/Tamaziɣt ɣer unnar ussnan. Agbur Web (contenu Web) s Teqbaylit ixus aṭas deg Internet. Ass-a ad nettmeslay ɣef usenṣeb n Teqbaylit, acu kan ur nhegga ara allalen akken ad ten-ssqedcen yimdanen. Leqdic-agi ad d-yeldi abrid i usemres n Teqbaylit deg tkebbaniyin, deg yiɣerbazen, tisdawiyin, neɣ deg yixxamen. Si tama-nniḍen, aqeddic-agi d ayen ara d-yefken tallelt i userked n wawalen, neɣ ahat aserked n tirawalt (orthographe).

Yella-ak-d wawal tazwara n mayyu iɛeddan deg tesdawit n Bgayet ɣef leqdic-nwen. Amek tufiḍ tamuɣli n yinelmaden ɣef waya?

S tidet. Tettunefk-iyi tegnit deg tesdawit n Bgayet. Ad snemmreɣ aṭas wid i aɣ-d-yuznen tinnubga. D ayen i yessefraḥen. D ayen i ttnadiɣ ula d nekk. A win i yufan ad neqdec d imusnawen. A win i yufan ad neqdec deg tzeɣwa n tussna d tmusni. Yessefk tasdawit ad telli tiwwura-ines i yimdanen, i tkebbaniyin akken ad nesnefli Tamaziɣt/Taqbaylit. Ad nebḍu tamussni i itezzin ɣef tutlayt-nneɣ. Deg usarag awezzlan i d-muddeɣ deg tazwara n mayyu deg Abudaw-Bgayet, iban-d d akken tasdawit ur tmudd ara azal s waṭas i tussna tatiknikant s tmaziɣt, labaɛda tasenselkimt. Acu kan, iban-d d akken inelmaden, iselmaden d yimḍebbren n tesdawit n Bgayet, bɣan ad snekren isenfaren deg taɣult icudden ɣer yiḥricen ussnanen. Nehḍer yakan yid-sen. Ahat ad nwali sya ɣer sdat amek ara nmahel lwaḥid s uressi n uɣawas, neɣ ahil ara yilin d azadur(Base) i leqdic i d-iteddun. Isdawanen akk ẓran dakken tamaziɣt ad tennerni ma yella ad tesseččay aɣrum. Akken ad tessečč aɣrum, yessefk ad tekcem annar ussnan. Ad d-smektiɣ kan imeɣriyen d akken isnasen-agi ilelliyen ara nesuqqul akka tura, ad d-ldin abrid n tsuqqilt n yifecka, isnasen, neɣ inagrawen igemmiyen(Systèmes propriétaires), am yisnasen n Microsoft, Oracle…. Izeɣẓanen-agi d wid ara yettwasuqlen s yidrimen. Acu kan, leqdic-agi mačči ass-a, abrid ad t-nenǧeṛ, ad t-nessifsus i wid yeqqaṛen Tamaziɣt.

Deg temlilit-nni, yakan, tenniḍ-d d akken tettesram i tallelt tikwal. D acu-ten wuguren i d-tettmagarem?

Uguren i d-nettmaggar d wid icudden ɣer yiɣbula. Ugur amenzu, d anekcum ɣer temkarḍiyin n tesdawiyin n Bgayet, Tizi Uzzu d Tubiret anida llan yigezda n Tmaziɣt/Taqbaylit. A win i yufan anekcum ɣer temkaṛḍiyin n tEsdawit ad yili fessus. A win i yufan lemmer tasdawit ad teldi tiWWura-ines i wid i yemmahalen di tkebbaniyin akken ad d-mudden tamusni-nsen i yinelmaden d yiselmaden. Ticki ttemɛawanen yimdanen, leqdic ad yefsus. Ugur-nniḍen d win icudden ɣer urkad n tutlayt: amawal (lexique), tirawalt(orthographe)… Ar tura tutlayt ur terkid ara akken iwata. Yessefk tasdawit ad tetthiggi sya ɣer da timliliyin icudden ɣer tutlayt akken uguren i d-ttmaggaren yinagmayen (chercheurs) deg taɣult n Tmaziɣt/Taqbaylit ad ttwasqerdcen. Si tama-nniḍen, a win i yufan lemmer ṭṭuqten yimyura n yimawalen deg uḥric n tussna. Aya-agi ad yessifsus leqdic i itezzin deg tsuqqilt n wallalen n tsenselkimt. Uguren icudden ɣer wayen-nniḍen ad ten-neǧǧ kan di rrif imi leqdic-nneɣ ass-a mazal-it d aɣnas(Militantisme). Uguren-nniḍen d ayen icudden kan ɣer tmeddurt n yal ass. Wigi d ayen i d-ttmaggaren meṛṛa yimdanen.

Tanemmirt a mass Belkacem Mohamed. Awal-ik n useqqef ad t-id-ternuḍ ?

I tikelt-nniḍen ad snemmreɣ aṭas Aɣmis n Yimaziɣen i yi-d-imudden awal akken ad d-nemmeslay ɣef leqdic-agi. Nessaram d akken imusnawen n tuslayt deg tesdawiyin-nneɣ ad d-rren lewhi ɣer leqdic-a, am ticki nebɣa ad nesnerni s uzrab Tamaziɣt/Taqbaylit. Ad greɣ, daɣen, tiɣri i wid i yesseqdacen kra seg yifecka i d-bedreɣ yakan, akken ad ddun ɣer Intenert, ad d-sidren ifecka-agi akken ad ten-ssqedcen s tutlayt-nneɣ. Ticki llant tuccḍiwin, zemren ad aɣ-d-aznen s ttawil n limayl, neɣ ad ddun ɣer Facebook anida yal afecku ɣur-s asebter-ines s Teqbaylit. Deg yisebtar Facebook i nbeṭṭu talɣut n tsuqqilt n yifecka-agi. Zemren, daɣen, ad d-sidren sinna ileqman ineggura n yifuyla utlayanen s Teqbaylit. Tanemmit-nwen.

Yesteqsa-t: Mhenni Khalifi

Partager