Tasertit ( di tmura n medden) tesbur inumak yezdin ɣer tisudest n timeti akked timẓukta ( structure) n tudert n umdan s umata. Tasertit tebna ɣef snat n tḥajurin : taḥajurt tamezwarut d tin umu ara nessiwel « tasertiyent » . Taḥajurt-agi terra lwelha ɣer tissudest( organisation) n timeti, ɣer tifranin, ɣer udem n udabu( régime). Ma d taḥjurt tis snat teqqen ɣer wudem n tsertit s timad-is tin id yeẓḍen anamek n lebni n tudert n yal ass n yiɣerfan s wudem n usekud,tasnakta( idéologie) timuɣliwin n iɣunab n useddu n timeti, askasi, tira… Snat leɣrazi agi n tisertit i-yettraren aseqdec n tasertit ( nebɣa neɣ ur nebɣi) d amseduy n tudert-nneɣ. Ulamek ara yidir waɣref neɣ ad yilli leḥkem, neɣ ad tbedd taɣeṛma ma din ulac tasertit s ssin wudem-awen-agi ines. Ger allalen tesexdem tisertit akked ad tenunet llan-t tifranin. Mačča tifranin ur ɛadilent ara mi ara d ḍrunt di tmurt yellan d tagdudant ( démocratie) neɣ d tansnaraft ( dictature). Amawal yesfehmed d akken tifranin d yiwen n tawil s wacu yezmer uɣref ad yerfed leqrar n yiman-is s yiman-is. S wawal nniḍen nezmer ad nnini agdud ( s wudem n tifranin) iṣaḥ-it-id ad yextir irgazen deg yeṣɛa tafles( confiance) akken ad sewqen ɣef timsal yeɛnan timeti deg yettidir . Ma yella d tugdut d isem-is id awal-is ! Anamek ines iban d leḥkem agdudan !
Di tmurt-nneɣ tasertit tewwi azal meqran deg meslayen n aggagen( intellectuels) n ineɣmasen( journalistes) n imyura, n inaẓuren si 1962 ɣer tura. Macca awal yellan( yuzlen) ɣef tisertit neɣ inawi aserti ( discours politique) ur d glin ara s iguma yettraǧǧu uɣref. Awal yettwanen neɣ yuran yella kan akken ad yeččar ilem n tagnit, acku tamurt-nneɣ tezdew deg isaggasen imezwura id iḍefren timunent ɣef yiwen n ukabar awḥid yellan d imfugel n tisertiyin i d -hegga udabu mebla cwer n ugdud. Agraw aɣelnaw xas yella , yella kan akken ad yewet ccqar i yimuqranen n teswiɛt. Deg akka ad nnef belli isertiyen ( wid yeqbel ukabar awḥid) qablen taɣawsa d nned-is mebla leḥya mebla akukuru. Ddew leḥkem n Bumedyen wten affus i tanemla tudmawit ( socialisme specifique), ddew leḥkam n Cadli wten cqqar i tisertit talibiralit, anect-a yettkemil ɣer ṛṛiḍa ddew leḥkem n Buteflika. Deg ugraw aɣelnaw asergel ( opposition) d leḥram d asṭaf. Xas akken deffir 1988 tellid tawwurt i wasget n ikabaren( pluralisme politique) , nuffa d akken tuget n yikabaren-agi llan kan d allal ger ifasen n udabu akken ad yefk lewhi i leǧnas id -aɣ d yezzin d akken tugdut treṣa ixef-is d tmurt-a. Netta di tillawt anda-t nfaɛ i d-wwin ikabaren agi i tmurt neɣ i waɣref? Limer a nawwi tamurt n Leqbayel d amedya , agud lɛewel akken ad yilli umbadel di tisertit n tmurt ɣef ukabar n tirni n iɣalen inemlayen(FFS) n Hocine Ait Ahmed akked agraw i yidles d tugdut ( RCD) n Said Sadi. Zrin wussan nuffa ziɣ ssin ikabaren-agi llan kan i wakken ad myiggen tiqejirt n wuccan bayger-asen…llan kan i wakken ad ḍefren tisertit n lmeɛanda n tnuḍin ɣer ticebaḍin ! Bexlaf beṭṭu akked d uɛnaed d tismin ur nemɛin di ssin yidsen kerfen tamnaḍt n tmurt n Leqbayel ( berra n tmurt n Leqbayel ssin ikabren-agi ur ṣɛin ara ljehd ur fkin-ara iẓuran di timeti) . Tuget n yimaɣnasen yumnen s wahil ɣef raṣṣen iman-nsen ssin ikabaren-agi, yumanen s wazal n tikta , s tugdut akked d tanfalit fɣen s yikabaren-agi,wwin abrid nniḍen neɣ tuɣal-asen tisertit d qlilu d amqenin ! Di zedwa n ukalex qqimen wid yazazel fad n leḥkem akked d tmaɛ ad ggen cci d ttawil i nitni d derya-nsen. Ass-a ikabaren-agi uɣalen d lexyal n yiman-nsen, kecmen deg urar n tikerkas , qeblen leɛb s tiddas i d ihegga udabu( win akken sneɛmalen ttqazamen deg-s) . Agdud ur yeɣfil ara ɣef anect-a netta yettɣunzun isaragen akked timliliyin i dtthaggin ssin ikabaren-agis demma . Ayen iḍerun( ussan-a) di Franṣa deg ukabar UMP, ikecmen deg yiwen ucerrig wergîn yeddir yakka uqbel, yesneɛet-d belli ticki fad n ukersi, leɣrur yettaga « wahaq nnek » d nitni i d-ahil n yimdebren n ukabar ala iɣisan is wacu id igellu wayen-nni !Ahat d leɛbada n « nekk », asufugel n « Nekk » d nitni i-yerran aɣebar ɣef tamuɣli n RCD akked FFS . Ahat d ayen –nni id yewwin iɣissan ɣer lebni tiɣremt n tugdut di tmurt. Lameɛni tiderɣelt ( mi ara tḥaz bab-is) ɣeẓẓif yixef –is . Wid iɛabden( yettggalen ) s Ait Ahmed akked Sadi Sadi rennun i leɣleḍ azal, swayen akal n lbur s iraggen n wulac. Imi akka anda-tt ihi lwehma ma yella lɣella ziɣ lqifar ?
Ait Slimane Hamid