Nekk n-umdan leqrar-is d- nekwa-s. Mebla nekwa yettɣimid « Nekk » d-iffer ur neddi d-ufruk-is. Maca akken a tilli nekwa ilaq-as, diɣen ula d netta-t , agni anda ara tegg lmendad i yiman-is. Agni yettagen anṣib i nekwa d taferka anda ara gmun iẓuran-is akken ad ttaf lliqa n tudert s wacu ara tiddir teɣzi n ussan akked isaggasen. Taferka-agi tezmer ad tilli d tawacult ( wuɣur yezdew umdan) d adrum , d taddart , d lɛarc neɣ tamurt (anda id illul umdan). Deg aya Nekwa tecba aseklu yeḥwaǧen akal akken ad yeff deg iciwi-s isufar s wacu ara yenerni yerna ad yewɛu ad yeger ixulaf s wacu ara tdum cetla-s. Leqrar tega tmurt i tillin n « Nekk » , d netta i d-tidet n yal nekwa yellan. Anamek n wawal nettaf-it deg ifyar agi id yenna umedyaz s demma : « temurt d leqrar/ aḥlil n win ur tt-nesɛi/ seqsit aɛṭar/ netta awen –d yinni/ yerwa anemḍar / ur yeḥbis tikli/ mi d-teseqsa tewser/ wissen anda yeɣli ? »
Mebla areṣṣi n leqrar di tmurt a tteḍru d nekwa am ubuqal yeɣlin yebḍa d iceqfan. Nekk n umdan ad yeḍḥu d amaɛlal imi ala di reḥba anda id yuggem aberḥri amenzu n tuddert id yettaf isufar yesehluyen ixef-is, yezuzunen agassen-is. Ɣer –nneɣ nekni s iqbayliyen leqrar-is d tamurt n leqbayel. S tbut neɣ mebla tbut , ddew leɛnaya n tafrit neɣ mebla netta-t leqbayel qqnen tillin-sen ɣer wakal ( anda id tturabben) ɣer udrar( anda id llulen) ɣer tmurt n leqbayel( anda iɛacen). Ur yelli ara s ugacur i temsawalen bay-gar-asen « araw n tmurt » ( aqbayli mi ara d yemager aqbayli-niḍen ur yessin ara yeqqar-as mmis n tmurt). Tifrit n yiman ɣer leqbayel tettiǧhid s leqrar neɣ iẓuran iten-icudden ɣer iderma-nsen, tudrin-nsen, idurar-nsen. Anamek agi amenzu n leqrar yettaf « Nekk » deg akal mačči d izli id yettuɣal di tmedyazt taqbaylit. Amedya ifayar agi yettwasenen : « deg akal anda id mraṛɣeɣ » ( Matoub Luunes) neɣ « akal ansi id nefruri »( Lounis Ait Menguellet). Di lbal n yiqbayliyen akal d netta i d-tixmirt s wacu yesleɣ ixef n « Nekk-nsen » , d akal id as yegan tillin. Akal-agi anda tikwal « maren idamen » anda tikwal nniḍen « lḥan iḍaren » neɣ tikwal « swan-t tidiwin » d tansa n nekwa yezdin yal aqbayli ɣer inumak n yiman-is. Tansa-agi ( mehṣub tamurt) di yal lawan tettuɣled ɣer-s tmedyazt taqbaylit. Tikwal tuɣalin-agi tettili s tmena tusridt( amedyaz yettader-d tamurt n leqbyal ɛinani) amedya ifyar agi : « abeḥṛi siweḍ-asen slam/ i warrac akk tmurt-iw/ idurar n leqbayel/ dina yeɣlin watmaten-iw ». Tikwal-nniḍen mebla abder n tmurt, aciri yettili kan s lewhi. Amedya : « tellul-d i tmurt i nḥamel/ anda qqaren jmeɛliman » ( deg ifyar-agi s useqdec n wawal n « jmaɛliman » amedyaz yemlad anta id tamurt yeqṣed si tama, si tma nniḍen leqbayel ( mi ara sllan i yifyar-agi) fehmen anti id tamurt ɣef yuzel wawal deg immi n umedyaz ) neɣ amedya nniḍen « Deg idurar-ihin id netturreba » ( dagi diɣen aseqdec n wawal n udara neɣ idurar d netta i d-imesenɛet n tmurt ɣef acu id yettmeslay umedyaz). Tikwal nniḍen aciri ɣer tmurt yettased akken nniḍen. Aciri-agi yettaddem lliqa-s deg leɛwayed n timeti ansi di yuɣ aẓar. Amedya « adar n nnif », « akal n lejdud » , « tamurt n lɛaz akked lḥerma », « adrar n leɛnaya ». deg usefru –ines « tamurt-iw » Lounis Ait Menguellet ur d yebdir-ara ula d yiwen ubrid isem n tmurt n leqbayel. Akken a tt-id yesenɛet isened ɣef udem n tmedurt n yeqbayliyen( s wayen yellan deg-sen yelha d wayen yellan deg-sen diri-t) akked tugniwn tekseb tmurt d wamek i tt-yemsel ugama : «kul taddart/ tccud azrar s idurar/ icudden mebla imurar / s-icerfan / tamurt-iw d izurar/ ɣef idurar/ iccuden mebla imurar / s- igenwan » neɣ diɣ « akka wid s-anga / nḥas akked dheb mmlalen/ akka wid s-anga tirugza d lɛib ttllalen ».
Deg akken d tamurt i yegan leqrar n nekwa, fell-as i yenǧer yisem yegan udem i timdit n umdan, ɣef aya temdyazt taqbaylit tenǧer ifyar s demma akken a treṣṣi di tafrit( conscience) n yiqbaliyen anamek n « Nekk –nsen » akken ad yefti, ad yegmu ad iqazem acqirew n umezruy akked tixidas n zzman. Deg akka ad nnef tikwal tamurt ɣer imedyazen d dduḥ : « dduḥ ɣef i ncenu/aten deg udrar yulli », tikwal diɣen tamurt d aɣbalu n tabɣest « idurar nedheɣ yiswen/ ṣṣut-iw anwa ur as-nesli ara ? », tikwal diɣ tettuɣal d tamwanest deg ussan n ṭlam akked tijuǧḥa « ay idurar n Ǧerǧer/ leɛca deg targit nemẓer » , neɣ « ma d azal neɣ mazal/lmal ifud tura/ di tili ar da nqeggel/deg udrar n Gurǧura », neɣ « ina-s muqel Ǧerǧera/ d adrar n rehba/ din-a iɛacen yizmawen ». Ulac win is iḥulfan i unamek n tmurt akked d azal-is deg usebddi n timadit am win umi tettwakes . Deg akkan yettwaḥrem deg ufezqi n leɛnaya tettra tmurt ɣef mmi-s, ahat ifyar –agi n Sliman Azem wwin anṣib meqran n ucayuḍ ɣef akal akked tmurt imi akken qqaren ala win yewten d win yettwaten i yeẓran d acu i d-tiyita : « ay ɛasas n tala / aqli-yin deg yir liḥala/ ul-iw imena-d tamurt/ zher-iw yenna-d ala »neɣ diɣ « qebleɣ tikli deg walluḍ/ axit ad ččeɣ abeluḍ/ wala akka d-aberrani » neɣ diɣen « tamurt-iw tin ɛazizen/ǧǧiɣ-kem mebla lebɣi-w/ nekk zedɣeɣ anda nniḍen/ ma kem-nni tezdeɣ ul-iw ».
Ɣef aya irekli i nezmer ad nnini akken amdan ad yemǧazi d Nekk ines, ad yeɛdel ixef-is d yiman-is, ur yettli-ara d win yesḥurejdulen ɣef yir idran deg abrid n tudert ( tin n umdan neɣ n ugdud neɣ n tɣerma) ilaq –as nekwa. Nekwa tewwi-d ad teṣɛu isem. Akken ad tdum nekwa ilaq akal( tamurt/leqrar) ara tt-iḥerzen. Lebni n cetla yesutur deg umdan tansa( amek ara yettweɛqal) akked d agni i tudert ( tamurt). Win isuken tamuɣli ɣef tmedyazt n teqbaylit d inumak-agi meṛṛa a wukud ara d yemlil.
Ait Slimane Hamid