Taqarabt,tamettant, tuẓla deg yirebbi n uglugel ( stagnation), tucga deg uzabuq yettawin ɣer umnar n war tudert, annect-a yakk ɣer kra n yixfawen mi yenfeḍ lebɣi nsen ɣer ugni n uzulal ( l’absurde) lmut tettuɣal d lmerɣub. Yettmecruruq yitri-s s tebrek yecban tafat tamaɛlalt. Imir lɣerḍ yessazzalen iḍarren akken ad nnḍen ɣef miḥlal yesɛeddayen Nekk yettwakeblen s yir tuttriwin deg yimi n yiɣunam yecban asteɛfu . Asteɛfu yettili di yal tikkelt i d as- yenser NeKK i Netta. Llant teswiɛin iman n umdan yettɣanfi azuzen n tudert. Iberdan yettawin ɣer wanda yeqṣeḍ wul, di tegnit am tin ur fkin anzi i yiberdan i d-yettarran . Ṛwaḥ n yiman yettili mebɣir abran ɣer deffir. Amecwar yerran imyinnigen n yiman ttawin ixf nsen ɣer beṛṛa n yixf-is, di tilawt yezga-d d lmehtum. S lebɣi neɣ mebɣir lebɣi tameddit tettaf-d iman-is tebḍa di ttnaṣif . Di tebḥat n unadi ɣef Nekk , allaɣ yezga yunag akkin i kra yellan d akkin . Maca, xas thuǧar tidmi , aḍar ameɛdaz iteddu ansi nniḍen. Rrif n tqarabt, deg lawan n unadi ɣef zher yemmuten, ttrusun lexwaṭṭer ɣer lejruḥ yeɣman di ṣṣura akken ad as-smendgen iḥulfan . Din, yettuɣal ubeḥri d awal n widen ur nethedden ama di tudert ama di laxert . Dɣa din, anza ad yessiwel i wanza akken anza ɣef wayeḍ ad yennulfu uḥiḥa si tjewwaqin n at laxert, si lebruǧ deg Iyalluten gan tilisa i tumert :
Di tmeqbert ḥyan-d lmeytin
Mmuten widak yeḥyan
Гur-sen d tudert tayeḍnin
Ṣṣut-nni i d- yettawin
Anza n tɣaltin
D zzhir n waḍu
Aḍu,…aḍu d-yettsuḍu.(Khatabi Ahmed)
Nnig wakal ṛṣas ifellu deg yidmaren n wid yettqazamen ddel s yifassen d ilmawen. Nnig n tudert ijdi n ṣseḥra yettsuɣu i talsa, tisselbi n Yirebbiten icaxen ɣef tneẓruft. Ddaw n tudert n lmeytin ur ẓrin ma ad sliwlen neɣ ad meǧden. Acku, di yal tagnit, amedyaz yeḥwaǧ innid akked tudert ur nfennu, ṭṭif I s- yessemlal snat n tugniwin yellan d timɣunza: tudert akked lmut. Deg wallaɣ uknif, yessuḥuben ttaɛbegga n cwal yekkren gar yiferdisen n yiman, tuffirin yettuɣalen d tiyersiwin mcuddent akken ad qemḍent timadit yettnadin abeḥri am yislem yettnadin nnefs di tmeqwa n waman :
Segneɣ wid i d-yessiwlen
Cergeɣ gar tebrek d ṭṭlam
Deffir tgelda n yiḍes
Ufiɣ yalci yennedram
Ufiɣ isaffen d times
Imi din reqqen waman
Aṭas n wid yeddan ɣur-s
Ɣer umdan ur d-cuban. (louni Hocine)
Acku icerrigen n timadit ugaren widen n uglim, iseggasen n rrehba ǧǧan-d lumayer di tecriḥin n wallaɣ. Ayen din d isuɣan, d imeṭṭi, d anuɣni, d tugdi, d faruq, d inig, yeǧǧa ixf iɛelleq gar tudert akked tmettant, armi yuɣal yettnadi ɣef wayen nniḍen. Tamettant mi d- tcebbeḥ s thuski yettwali-tt wallaɣ, izedwan ddaw iɣulad n lwehma , tif tudert. Lmut yeqlen d asummet i wid yeɛyan di tazla ur nemɛin, i wid iɣunzan taḍsa ur nellim , i wid umu yecceḍ usirem ɣef teglimt n ndama , ran-tt d iswi yifen lmeḥtum n tudert. Ixf ireqqen s tirgit n tmengaltiyin ( contradictions) icennu, xas ulamma ccna i d- yewwi d win yecban dker nnig anɛi isuman nɛac:
Ma rriɣ tama anda tekna
Dɣa mi tekna tekmen
Tekmel texla terna
Tebbebber, tedda akken
Akin daxel i tebna
Ɛemdeɣ ddreɣ s wallen
Di tufra n tufra
Ufiɣ-d iman-iw d tura
Гas ur bɣiɣ tufra ( Hakima Metahri)
Mxabalent tirga . Xerben wulman deg uẓeṭṭa. Win irebḥen amur, di tilawt yexṣer ɛecrin, winna yeɣlin di tidet d netta i ibedden . ljerya n tudert tbeddel. S lmut n wa akked wagi yerbeḥ wayeḍ, s txattart yeglan s uzagzew d uquran i d- yefruri lɛez ɣer widen yellan medlulen. Amek ara yethedden wul imi nnig n wakal ttmirjiḥent temseɛṛaq ur nfennu ?
Briɣ-d seg yiɣallen n tudert
Laxert tegr-d irebbit
Fres allaɣ, bru i ccfayat
Teεdem tuḥsift n tallit
Rrejraj fennu tefna-t
Tezzuzen-iyi ɣer tlalit (Mehdi Samira)
Tamsunt( ljennet) tumes. Idim yuzlen ɣef wakal n sḥari yerɛan s waqqar n yir iṭij , yerra ttar deg ucayuḍ n yeẓra yeḥluni n jihanama i d- yesmar ṛṣas n tisselbi imelken imdanen. Yeḍḥa-d wul ur tedhin tayri d iseggasen aya tura yenneẓma . Di tzgwa jlan yiɣerṣiwen. Tuga yendel wudem-is. Ijeǧǧigen msefraqen d thuski. Tafsut tesbur amendil n tebrek. Ttin yidurar , run yisaffen, slan i umǧǧed n tyemmatin , slan i taswin yerɣan deg ukanif n lbaṭel.
Tewweḍ-d nnuba-s tura
Fhemt-as kra
A widak i as-d-sellen
Ur as-qqaret ma nerṣa
Neɣ ma nečča neswa
Ulac d acu i aɣ-ixuṣṣen
Mačči d lmal i nella
Nebɣa leḥnana
D yimeslayen iẓidanen
Nectaq ad ninni i nebɣa
Nectaq leḥmala
Nectaq nebɣa tayrinwen (touat Katia)
Tisbeddiyin i d- yessebded umdan asmi i d as- yeɛreq lewhi, llant d nneqma i teɣzint. Ṭṭfent nmara i ṣṣwab. Necdent-d tučḍa ɣer lbir n tmurṣad. Tibuhelt yecqerwen tamusni tessen i lɛum ddaw lemwaji n wallaɣ, snejlant temlalay. Tidmi tesbek, temḍerkel ɣef wabbu yettẓeṭṭilen lmeɛqul. Teẓleḍ tikti, tenṣel tmusni, yeɛra yiseɣ, tikerkas gant lmendad i tizzelgi. Ixf n umedyaz yezga-d yeɛya, aḥdid yewweḍ ɣer lmaɛun.
Lɣella n wallaɣ
Temɣer s yinzizen
Nekk seg Rebbi i d-luleɣ
Lmalaykat inu εzizen
Ma d cciṭan ur t-walaɣ
S tẓuri n Rebbi ifazen
Nekk ur d- ttemsaleɣ
Ttaǧǧaɣ kan ad iyi-yezzuzen (Aouchich Mohand)
Tanirin( les anges) n lhu ččḥent. Ulac amrar ara yezdin ul ɣer tassa. Tugdi tekbel imawen. Nnig n wakal, ddaw n yigenni cwal yesnerna taẓayt n yigenwan ɣef tuyat n yimdanen. Tafza yeẓḍa ḥaruq n yiṭij tulwa, teftutes tuɣal d iɛeqqayen n yijdi yesrifig waḍu n tisselbi ɣer rebɛa n tɣummar n ddunit. Amdan yessader i wallen-is. Ayen i d- yettawḍen d asali, ur yelli d win yessefraḥen:
Di tesga yella yiwen
D agermum aqdim yeḥfa
Ɛacen deg-s yigerfiwen
Din ur telli tafa
D taktabt taṣlibt d asawen
Tazmert tedda I leḥfa
Tacmat tesεa-d akniwen
Aserqes, fad, lǧifa.( Khatabi Ahmed)
Win inudan ur yufi, win yufan wis amek akken, taɛejjajt n tlufa tezzerwaɛ tidmi akkin, tebḍa iman ɣef yixf, tefka tamugent i leḥmurga n tmatent i d- yesmaren anaznaz ines ɣef txelqit. Ayen iḍran d amur, ayen i d- iteddun d amur nniḍen:
Yufeg uɣebbar ɣef wakal
Yenwa yufa-d amur-is
Xas akken d takka i yuɣal
Yefreḥ yemlal d tlelli-s
Ziɣemma iɣḍer-it lḥal
Yerra-t- id ɣer lḥebs-is
Yezzi-d alamma d akal
Yukel-it uḍar s ugerz-is ( Hamid)
Ait Slimane Hamid